NATO:Τι σημαίνει η επίκληση του άρθρου 4 από την Πολωνία- Έχει ενεργοποιηθεί μόλις επτά φορές στο παρελθόν

Η ανακοίνωση του Πολωνού πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ, ότι η χώρα του θα ζητήσει την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ μετά τις «19 παραβιάσεις του εναέριου χώρου» από τη Ρωσία, φέρνει στο προσκήνιο έναν από τους λιγότερο γνωστούς αλλά εξαιρετικά σημαντικούς μηχανισμούς της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

NATO:Τι σημαίνει η επίκληση του άρθρου 4 από την Πολωνία- Έχει ενεργοποιηθεί μόλις επτά φορές στο παρελθόν

Τι προβλέπει το άρθρο 4

Η Συνθήκη της Ουάσινγκτον (1949) καθορίζει στο άρθρο 4 ότι κάθε κράτος-μέλος έχει το δικαίωμα να ζητήσει διαβουλεύσεις με τους συμμάχους του, εάν θεωρεί ότι απειλείται η εδαφική του ακεραιότητα, η πολιτική του ανεξαρτησία ή η ασφάλειά του. Σε αντίθεση με το άρθρο 5, που ενεργοποιεί τη συλλογική άμυνα σε περίπτωση επίθεσης, το άρθρο 4 δεν συνεπάγεται αυτόματα στρατιωτική δράση. Αντιθέτως, φέρνει το ζήτημα ενώπιον του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου, το οποίο μπορεί να αποφασίσει διπλωματικά, στρατιωτικά ή αποτρεπτικά μέτρα.

Στην πράξη, το άρθρο 4 λειτουργεί ως «καμπανάκι συναγερμού» – ένα προληπτικό μέσο που επιτρέπει στα κράτη-μέλη να ενημερώσουν τη Συμμαχία για κινδύνους πριν αυτοί εξελιχθούν σε κρίση.

Οι επτά προηγούμενες ενεργοποιήσεις

Από την ίδρυσή του, το άρθρο 4 έχει ενεργοποιηθεί μόλις επτά φορές, γεγονός που καταδεικνύει τη σπανιότητα αλλά και τη βαρύτητα της διαδικασίας:

• 2003 – Τουρκία: Με αφορμή τον πόλεμο στο Ιράκ, η Άγκυρα ανησύχησε για πιθανές επιπτώσεις στην ασφάλεια των συνόρων της. Οι σύμμαχοι ενίσχυσαν την αεράμυνα της χώρας.

• 2012 – Τουρκία: Η κατάρριψη τουρκικού μαχητικού από συριακές δυνάμεις οδήγησε σε διαβουλεύσεις.

  ---

• 2014 – Πολωνία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία: Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, τέσσερις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ζήτησαν κοινή αντίδραση.

• 2015 – Τουρκία: Επικαλούμενη αστάθεια στη Συρία και τρομοκρατικές απειλές, η Άγκυρα ζήτησε νέα διαβούλευση.

• 2020 – Τουρκία: Λίγες ώρες μετά τον θάνατο δεκάδων Τούρκων στρατιωτών στο Ιντλίμπ από αεροπορικό πλήγμα, η Άγκυρα ενεργοποίησε εκ νέου το άρθρο 4.

• 2022 – Πολωνία: Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Βαρσοβία ζήτησε διαβουλεύσεις, επισημαίνοντας τον κίνδυνο για όλα τα ανατολικά μέλη.

• 2022 – Σλοβακία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Ρουμανία: Λίγες ημέρες αργότερα, και άλλες χώρες της περιοχής επικαλέστηκαν το άρθρο 4 λόγω της ραγδαίας επιδείνωσης της κατάστασης στην Ουκρανία.

NATO:Τι σημαίνει η επίκληση του άρθρου 4 από την Πολωνία- Έχει ενεργοποιηθεί μόλις επτά φορές στο παρελθόν

Γιατί τώρα η Πολωνία

Η Πολωνία, που συνορεύει με τη Λευκορωσία και βρίσκεται κοντά στην Ουκρανία, παρακολουθεί στενά την ασφάλεια των συνόρων της. Οι πρόσφατες παραβιάσεις του εναέριου χώρου της αποτέλεσαν την αφορμή για να θέσει το θέμα στους συμμάχους της, αναζητώντας πολιτική στήριξη αλλά και ενδεχόμενη ενίσχυση αποτρεπτικών μέτρων.

Η ενεργοποίηση του άρθρου 4 δεν σημαίνει υποχρεωτική στρατιωτική αντίδραση, αλλά ανοίγει τον δρόμο για ενέργειες όπως ενισχυμένες αεροπορικές περιπολίες, ανάπτυξη δυνάμεων σε ανατολικά κράτη-μέλη και κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Παράλληλα, στέλνει σαφές μήνυμα στη Μόσχα: η Πολωνία δεν αντιμετωπίζει μόνη της τις προκλήσεις, αλλά υπό την ομπρέλα της Συμμαχίας.

Η σημασία για το ΝΑΤΟ

Η κίνηση της Πολωνίας αναδεικνύει τη σημασία του άρθρου 4 ως εργαλείου πολιτικής συνοχής και συλλογικής προληπτικής στρατηγικής. Αν και σπάνια χρησιμοποιείται, η ύπαρξή του λειτουργεί αποτρεπτικά, υπογραμμίζοντας ότι η ανησυχία ενός μέλους μπορεί να μετατραπεί σε κοινό ζήτημα ασφάλειας για όλη τη Συμμαχία.