Υπό τη βαριά σκιά του πολύκροτου σκανδάλου με τα «σπιτάκια ανακύκλωσης» — το οποίο διερευνά πλέον και η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και έχει ήδη οδηγήσει σε επιβολή προστίμων ύψους σχεδόν 40 εκατ. ευρώ σε τρεις φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης — ξεκινά μια νέα, πολυεπίπεδη επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα της ανακύκλωσης πλαστικών και μεταλλικών συσκευασιών νερού, αναψυκτικών και ποτών, μέσα από το σύστημα επιστροφής εγγυοδοσίας (Deposit Return System – DRS).
Οι Data Journalists φέρνουν στο φως το τελικό πόρισμα των έκτακτων ελέγχων της ΕΔΕΛ (Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου) του Υπουργείου Οικονομικών, που αποκαλύπτει πώς χρηματοδοτήθηκαν με ευρωπαϊκούς πόρους εκατοντάδες «σπιτάκια» της εταιρείας ΤΕΧΑΝ, αξίας 300.000 ευρώ το καθένα – ποσό που αντιστοιχεί στο κόστος ενός πραγματικού σπιτιού. Τον Σεπτέμβριο του 2024, είχε ήδη δημοσιευτεί το αρχικό πόρισμα, το οποίο αποτέλεσε την απαρχή μιας σειράς αποκαλύψεων, οδηγώντας πρόσφατα στη δημόσια επιβεβαίωση από την Ευρωπαία Εισαγγελέα Λάουρα Κοβέσι ότι διεξάγεται πλήρης έρευνα για την υπόθεση, όπως είχε συμβεί και με τη διαβόητη σύμβαση 717 της ΕΡΓΟΣΕ.
Η υπόθεση ανέδειξε για ακόμη μια φορά τις διαχρονικές παθογένειες της διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα. Παρά τα εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ των ευρωπαϊκών κονδυλίων, η χώρα εξακολουθεί να θάβει πάνω από το 80% των σκουπιδιών της, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι μόλις 25%. Τα «σπιτάκια» της ΤΕΧΑΝ εγκαταστάθηκαν μαζικά από το 2019 σε πλατείες και κοινόχρηστους χώρους, με πανηγυρικά εγκαίνια παρουσία πολιτικών και διπλωματών, αλλά με τεράστιο οικονομικό κόστος. Παράλληλα, το αρχικό πόρισμα της ΕΔΕΛ αποκάλυπτε ότι τα μηχανήματα αγοράστηκαν με «φωτογραφικές» προδιαγραφές, παρότι στην αγορά υπήρχαν φθηνότερες εναλλακτικές που κόστιζαν έως και 66.000 ευρώ το κομμάτι.
Το τελικό πόρισμα, 134 σελίδων, διαφοροποιείται σε ορισμένα σημεία, αφαιρώντας αρκετές αιχμηρές διατυπώσεις για τον ρόλο της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης, της εταιρείας που διαχειρίζεται το δίκτυο των «σπιτιών» σχεδόν επί δύο δεκαετίες. Ωστόσο, καταλήγει και πάλι στην επιβολή προστίμου 3 εκατ. ευρώ στον ΕΔΣΝΑ, τον φορέα που είναι υπεύθυνος για τα απορρίμματα της Αττικής και διαχειρίζεται τη μεγαλύτερη χωματερή της Ευρώπης, τον ΧΥΤΑ Φυλής.
Ακολούθησε νέος έλεγχος το 2025, που επέκτεινε την έρευνα στις προμήθειες των οικίσκων και σε δύο ακόμη φορείς: τον ΕΣΔΑΚ (Κρήτη) και τον ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου. Με κυβερνητική στήριξη, οι τρεις αυτοί οργανισμοί είχαν ήδη προγραμματίσει την προμήθεια 208 οικίσκων, προϋπολογισμού 62,4 εκατ. ευρώ, ενώ άλλοι δήμοι συμμετείχαν μέσω του προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης» με επιπλέον 70 εκατ. ευρώ. Οι έρευνες της ΕΔΕΛ κατέληξαν σε τρία βαριά πρόστιμα συνολικού ύψους 39,6 εκατ. ευρώ (18,1 εκατ. για ΕΔΣΝΑ, 10,9 εκατ. για ΕΣΔΑΚ και 10,5 εκατ. για ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου), τα οποία επιβαρύνουν έμμεσα τους δήμους και τους δημότες.
Στις αποφάσεις τονίζεται ότι δεν τεκμηριώθηκε επαρκώς το κόστος των συμβάσεων, δεν διασφαλίστηκε υγιής ανταγωνισμός, υπήρξαν ασυμφωνίες μεταξύ προκηρύξεων και παραδοτέων, ενώ υπήρξαν ελλείψεις στους ελέγχους των ποσοτήτων ανακυκλώσιμων υλικών που συλλέγονταν. Παρότι το αρχικό πόρισμα ανέφερε ευθύνες και στη Διαχειριστική Αρχή του ΥΜΕΠΕΡΑΑ, αυτές «εξαφανίστηκαν» στο τελικό κείμενο, όπως και κρίσιμες παρατηρήσεις για τον ρόλο της ΤΕΧΑΝ και της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης.
Η πρακτική που αποκαλύφθηκε είναι απλή: η ΤΕΧΑΝ πουλούσε υπερκοστολογημένα μηχανήματα και η Ανταποδοτική Ανακύκλωση φέρεται να αξιοποιούσε για ίδιον όφελος τα υλικά που συλλέγονταν, αντί να καταγράφονται για μείωση των δημοτικών τελών. Το αποτέλεσμα είναι ο οικονομικός λογαριασμός να μετακυλίεται στους πολίτες, εκτός αν υπάρξουν επιτυχημένες προσφυγές κατά των προστίμων.
Το ακόμη πιο κρίσιμο είναι ότι τόσο η ΤΕΧΑΝ όσο και η Ανταποδοτική Ανακύκλωση φαίνεται να «καθαρίζουν» από τις ευθύνες, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τη συμμετοχή τους στο Σύστημα Επιστροφής Εγγυοδοσίας (DRS). Το DRS, που βρίσκεται στα χαρτιά από το 2020, προβλέπει ότι κάθε πλαστική ή μεταλλική συσκευασία θα επιστρέφεται σε ειδικά μηχανήματα έναντι χρηματικού αντιτίμου, το οποίο ο καταναλωτής έχει ήδη πληρώσει κατά την αγορά. Για παράδειγμα, ένα μπουκάλι νερού που σήμερα κοστίζει 0,50 €, με το DRS θα κοστίζει 0,60 €, με τα 0,10 € να επιστρέφονται εφόσον ο καταναλωτής το παραδώσει για ανακύκλωση.
Με περίπου 3,7 δισ. συσκευασίες που πωλούνται ετησίως στην Ελλάδα, ο ετήσιος τζίρος της εγγυοδοσίας υπολογίζεται σε 500 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος των ποσών αυτών — εκτιμάται έως και 100 εκατ. ευρώ — ενδέχεται να παραμένει «αδιάθετο», καθώς πολλοί καταναλωτές δεν θα μπουν στη διαδικασία επιστροφής. Εκεί ακριβώς εστιάζουν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, όπως το ποιος θα εγκαταστήσει τα χιλιάδες μηχανήματα συλλογής και ποιος θα καρπώνεται τα αδιάθετα κονδύλια.
Παρότι το DRS προβλέπεται νομοθετικά από το 2020 και είχε ανακοινωθεί ότι θα ξεκινήσει το 2023, η εφαρμογή του μετατέθηκε για την 1η Δεκεμβρίου 2025, με την τελευταία υπουργική απόφαση να φέρει και πάλι την υπογραφή του Τάκη Θεοδωρικάκου. Η καθυστέρηση αυτή ωφέλησε προσωρινά το δίκτυο των «σπιτιών ανακύκλωσης».
Για να στηθεί το νέο σύστημα, υπολογίζεται ότι χρειάζονται τουλάχιστον 5.000 μηχανήματα DRS, με την προϋπόθεση ότι δεν θα κοστίζουν όσο τα υπερκοστολογημένα «σπιτάκια» (300.000 € έκαστο), διαφορετικά το συνολικό κόστος θα εκτιναχθεί στο 1,5 δισ. ευρώ. Επίσης, θα πρέπει να λειτουργούν χωρίς προσωπικό, ώστε να είναι προσβάσιμα όλο το 24ωρο, σε αντίθεση με τα υπάρχοντα «σπιτάκια» που περιορίζονται σε ωράριο λειτουργίας και καταλαμβάνουν δημόσιο χώρο.
Κάντε like στη σελίδα μας στο facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα