Κύπρος 49 χρόνια μετά: Όταν ο «Αττίλας» μπήκε στο χωριό το καλοκαίρι του ’74 – Η συγκλονιστική ιστορία δύο αδελφών

Η Ιστορία θα ασχοληθεί με το δάσος, αποφεύγοντας να δει το κάθε δέντρο που εδώ και μισό αιώνα χώνεται ξεριζωμένο κάτω από τη σκόνη της λήθης.

Η εισβολή του 1974 για πολλούς ανθρώπους δεν σηματοδότησε μόνο την απώλεια της γης που τους γέννησε, αλλά ήταν η απώλεια της ζωής που γνώρισαν από τη μέρα που άνοιξαν τα μάτια τους. Ανθρωποι της καθημερινότητας, του μόχθου και της ελπίδας να γυρίσει η μέρα με λίγο ψωμί στο τραπέζι.

Ο Ιούλιος του 1974 ήταν ο τυφώνας που σάρωσε στο πέρασμά του αυτές τις ζωές και τις διέλυσε. Αφησε πίσω θάνατο, μνήματα, μίσος, οργή και φόβο. Πέρασε σχεδόν μισός αιώνας, ο πόνος μαλάκωσε αλλά οι πληγές μένουν ανοικτές γιατί είναι από αυτές που δεν τις γιατρεύει ο χρόνος. Είναι από αυτές που πάντα θα αναζητούν ένα γιατί;

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που βρέθηκε την περασμένη Πέμπτη στην κατεχόμενη Κύπρο, για να εγκαινιάσει το νέο αεροδρόμιο του ψευδοκράτους, έκοψε την κορδέλα πάνω σε χώρους εγκλημάτων. Εκεί στο Παλαίκυθρο… Εκεί όπου το 1974 έγιναν εγκλήματα που δύσκολα μπορεί να χωρέσει ο ανθρώπινος νους.

Ενα ήσυχο χωριό

Λίγο έξω από τη Λευκωσία, στην περιοχή όπου σήμερα είναι το παράνομο αεροδρόμιο της Τύμπου (Ercan το ονόμασαν οι Τούρκοι), είναι το χωριό Παλαίκυθρο. Εκεί ζουν ο Ανδρέας Σουππουρής με τη γυναίκα του Αρετή και τα πέντε παιδιά τους. Απλοί άνθρωποι που περιμένουν, όπως οι περισσότεροι, ότι και η εισβολή είναι μια μπόρα που θα περάσει. Οι Τούρκοι έχουν εισβάλει από τις 20 Ιουλίου στην Κερύνεια και έχουν δημιουργήσει ένα περιορισμένης έκτασης προγεφύρωμα. Ψευδαίσθηση ότι όλα θα τελειώσουν εκεί, αφού επιτεύχθηκε εκεχειρία. Πάντα όμως ο φόβος του «αν» κυριαρχεί. Και αν δεν σταματήσουν; Και αν προχωρήσουν σε κατάληψη και άλλων περιοχών;

Η οικογένεια Σουππουρή λαμβάνει κάποια μέτρα για να προστατεύσει το σπίτι και το βιος της. Λίγα χωράφια και λίγα ζωντανά ήταν ολόκληρη η περιουσία τους. Πολλοί χωριανοί έφυγαν προς τα νότια, αλλά οι ίδιοι δεν είχαν να πάνε πουθενά. Πώς να άφηναν πίσω ολόκληρη τη ζωή τους;

Οι Τούρκοι στρατιώτες μέχρι την κήρυξη της εκεχειρίας ήταν ακόμα μακριά από το Παλαίκυθρο, αλλά κανείς δεν ήταν ήσυχος. Μοναδική πηγή πληροφόρησης το κρατικό ραδιόφωνο με τα πολεμικά ανακοινωθέντα, τα εμψυχωτικά εμβατήρια και τις διαβεβαιώσεις ότι ο εχθρός θα πεταχτεί στη θάλασσα. Ο παράνομος τουρκοκυπριακός σταθμός Μπαïράκ απαντούσε: «Γκλου, γκλου, γκλου… Μεταδίδουμε από τον πάτο της θάλασσας».

Παρότι οι Τούρκοι παραβίασαν σε πολλές περιπτώσεις την εκεχειρία, η κατάσταση δεν έδειχνε να ξεφεύγει, καθώς όλοι πίστευαν πως θα γίνει παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων και ο πόλεμος θα τελειώσει. Ο Μακάριος βρισκόταν στο εξωτερικό από τις 15 Ιουλίου και ο Σαμψών που είχε χρηστεί «πρόεδρος» από τους πραξικοπηματίες τα είχε βροντήξει. Τον έλεγχο -όσο έλεγχο θα μπορούσε να έχει- ανέλαβε ο τότε πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης.

Της Παναγίας

Στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της Παναγίας, οι εκκλησίες ήταν γεμάτες από κόσμο. Χαμόγελα παγωμένα και ψίθυροι προσευχής που προσπαθούσε να ξορκίσει το κακό. Η εκεχειρία είχε καταρρεύσει και ο Μπουλέντ Ετζεβίτ έδειχνε πως ήταν αποφασισμένος να ολοκληρώσει το σχέδιο που είχαν καταστρώσει οι στρατιωτικοί στην Αγκυρα.

Ο «Αττίλας 2» άρχισε να σαρώνει ό,τι βρισκόταν στον δρόμο των μεχμετζίκ (τουρκικός στρατός). Ο θύλακας της Κερύνειας άρχισε να διευρύνεται φτάνοντας στα δυτικά ως τον Πύργο, στα ανατολικά μέχρι την Αμμόχωστο και στα νότια ως την οδό Λήδρας, στο κέντρο της Λευκωσίας.

Το χωριό Παλαίκυθρο καταλήφθηκε από τους Τούρκους στρατιώτες, οι οποίοι μπαινόβγαιναν στα σπίτια βιάζοντας, λεηλατώντας και σκοτώνοντας. Ο Ανδρέας και η Αρετή Σουππουρή μαζί με τα παιδιά τους πίστευαν πως οι Τουρκοκύπριοι φίλοι τους δεν θα τους αφήσουν να πάθουν κακό. Δεν είχαν υπολογίσει, όμως, πόσο αλλάζει ο άνθρωπος όταν αισθανθεί πως έχει ισχύ και εξουσία. Το κακό δεν το έκαναν οι Τούρκοι, αλλά οι συμπατριώτες τους Τουρκοκύπριοι. Η ευκαιρία που τους έδινε η παντοδυναμία του τουρκικού στρατού δεν έμεινε ανεκμετάλλευτη. Ηταν μια καλή ευκαιρία για πλιάτσικο και αντεκδίκηση για μικροδιαφορές που είχαν με τους Ελληνοκύπριους.

Για λίγα ζωντανά

Η Κύπρος καιγόταν και οι πρόσφυγες άφηναν τα χωριά τους για να αναζητήσουν ασφάλεια στις περιοχές που ήταν μακριά από τις μάχες. Η οικογένεια Σουππουρή έμεινε στο Παλαίκυθρο και στις 17 Αυγούστου στο μικρό αγροτικό σπίτι ήρθε και η οικογένεια Λιασή. Ολοι μαζί 23 ψυχές. Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο, μερικοί νεαροί Τουρκοκύπριοι είχαν πάει στη φάρμα του Ανδρέα Σουππουρή και του είχαν κλέψει τις αγελάδες. Λένε ότι το έκαναν γιατί κάποιοι Ελληνοκύπριοι είχαν σπάσει τα έπιπλα σε ένα τουρκοκυπριακό σπίτι. Στις 17 Αυγούστου, όταν οι Τούρκοι στρατιώτες είχαν μπει πια στο Παλαίκυθρο και δεν υπήρχε ίχνος ελληνοκυπριακής αντίστασης, οι νεαροί Τουρκοκύπριοι ξαναπήγαν στο σπίτι του Σουππουρή. Αυτή τη φορά δεν ήθελαν αγελάδες. Ηθελαν να πάρουν μια σύγχρονη μηχανή αρμέγματος, τη μοναδική που υπήρχε στην περιοχή. Είναι άγνωστο αν τη βρήκαν τελικά. Το σίγουρο είναι ότι ήθελαν τις ζωές και ό,τι άλλο υπήρχε στο σπίτι.

Σπίτι-σφαγείο

Ο Πέτρος Σουππουρής ήταν ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας. Τότε ήταν δεν ήταν 10 χρόνων. Σήμερα κοντεύει τα 60, έχοντας αφήσει πίσω του την 17η Αυγούστου του 1974. Το έκανε με κόπο και πόνο, αλλά ποτέ δεν ξέχασε. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να ξεχάσει τη μέρα όπου στερήθηκε την αθωότητα των παιδικών του χρόνων, χάνοντας για πάντα τον πατέρα, τη μάνα και τα τρία αδέλφια του;

«Ηρθαν στο σπίτι μας 3-4 νεαροί Τουρκοκύπριοι», είχε πει στο «ΘΕΜΑ» χωρίς να αφήνει τον κόμπο στον λαιμό του να διακόψει την αφήγηση της ανάμνησης και συνέχισε: «Μπήκαν μέσα φωνάζοντας και άρχισαν να βρίζουν και να μας βγάζουν έξω έναν-έναν». Ο Πέτρος με τον 9χρονο αδελφό του Γιάννη βγήκαν τελευταίοι. Πρώτα βγήκε η οικογένεια Λιασή και ακούστηκαν οι πρώτες ριπές. Ακολούθησαν ο πατέρας του, η μητέρα του, ένα-ένα τα αδέλφια του και ο ίδιος. Ο 8χρονος Κώστας, ακούγοντας τους πυροβολισμούς, γλίστρησε από την πίσω πόρτα και έτρεξε στο σπίτι της γιαγιάς του για να κρυφτεί. Ο Πέτρος, βγαίνοντας από το σπίτι, είδε πεσμένα τα πτώματα στην αυλή και πριν προλάβει να καταλάβει τι συνέβαινε δέχθηκε μια ριπή που τον έριξε στο έδαφος δίπλα στον αδελφό του τον Γιάννη. Ο ίδιος θυμάται: «Οταν μας πυροβόλησαν, εγώ κι ο Γιάννης πέσαμε ο ένας δίπλα στον άλλον. Εγώ είχα τραυματιστεί, το ίδιο και ο Γιάννης που είχε ένα τραύμα από σφαίρα στο μάτι. Δεν θυμάμαι να κινείται. Αργότερα ένας φίλος μου μού είπε ότι τον είχε δει να αναπνέει».

Ο Πέτρος έμεινε για ώρα αιμόφυρτος και τραυματισμένος σε τρία σημεία από τις σφαίρες. Δίπλα του νεκροί, οι γονείς Ανδρέας και Αρετή, 40 και 39 ετών, και τα τρία αδέλφια του, ο Γιάννης, 9 ετών, ο Δημήτρης, 7 ετών, και η 3χρονη Ιουλία. Στο ίδιο σημείο είναι νεκρά και τα μέλη της οικογένειας Λιασή με το 12μηνο βρέφος τους. Από τη σφαγή επέζησε μια συγχωριανή, η οποία κρατούσε στα χέρια της το νεκρό βρέφος της μόλις 10 μηνών. Η γυναίκα αυτή βρίσκεται στην Αθήνα από το 1974 και αποφεύγει να μιλάει για εκείνη τη μέρα.

Πλιάτσικο

Οταν οι νεαροί Τουρκοκύπριοι πίστεψαν ότι τους είχαν σκοτώσει όλους, έκλεψαν ό,τι μπορούσαν να πάρουν μαζί τους και έφυγαν αφήνοντας πίσω του ένα σωρό από πτώματα. Ηταν σίγουροι ότι τους είχαν σκοτώσει όλους και κανείς δεν θα μπορούσε να μιλήσει γι’ αυτό που έγινε. Λίγο αργότερα εμφανίστηκαν Τούρκοι στρατιώτες που περιέθαλψαν τους τραυματίες. Ο Πέτρος δεν ήξερε τι έγινε ο αδελφός του ο Κώστας. Τα δύο αδέλφια που επέζησαν συναντήθηκαν λίγες μέρες αργότερα, αλλά ο κίνδυνος για τη ζωή τους δεν είχε εκλείψει. «Θέλανε να μας σκοτώσουν για να μη μιλήσουμε για όσα είδαμε», λέει ο Πέτρος. «Στο χωριό Βώνη, όπου μας είχαν μαζέψει, κάθε μέρα δολοφονούσαν κάποιους Ελληνοκύπριους και βρίσκαμε τα πτώματα την επόμενη μέρα σε διάφορα σημεία», λέει και συνεχίζει: «Με την παρέμβαση του Γλαύκου Κληρίδη και του Ραούφ Ντενκτάς μaς παρέδωσαν στον Ερυθρό Σταυρό και μεταφερθήκαμε στις ελεύθερες περιοχές τον Σεπτέμβριο του 1974».

Οδύσσεια και στον θάνατο

Και οι υπόλοιποι; Οι νεκροί; «Τους νεκρούς τούς φόρτωσαν σε ένα ημιφορτηγό και τους έθαψαν όλους μαζί σε έναν ομαδικό τάφο, εκεί που βρήκαν τα λείψανά τους στις ανασκαφές της επιτροπής αγνοουμένων». Ο Πέτρος και ο Κώστας Σουππουρής «συναντήθηκαν» με την οικογένειά τους μετά από 35 χρόνια, όταν πιστοποιήθηκε με τεστ DNA η ταυτότητά τους. Κηδεύτηκαν όλοι μαζί, αλλά το κεφάλαιο του ματωμένου Αυγούστου δεν έκλεισε ποτέ. Τα οστά του 9χρονου Γιάννη δεν βρέθηκαν στον ομαδικό τάφο. «Ισως να τον έθαψαν αλλού ή μπορεί να έπεσε όταν τον μετέφεραν με τα άλλα πτώματα». Στο Παλαίκυθρο υπάρχει ακόμα ένας ομαδικός τάφος, αλλά δεν έχει ανασκαφεί αφού βρίσκεται κάτω από τον αυτοκινητόδρομο. Ισως σε αυτόν να βρίσκονται και τα λείψανα του Γιάννη.

Διψούσαν για αίμα

Στο Παλαίκυθρο η μαζική δολοφονία των οικογενειών Σουππουρή και Λιασή δεν ήταν η μοναδική. Τα εγκλήματα διαπράχθηκαν από Τουρκοκύπριους οι οποίοι, αν και ήταν γνωστοί, δεν δικάστηκαν και δεν τιμωρήθηκαν ποτέ. Είναι συγκλονιστικά τα όσα είπε στην Τουρκοκύπρια δημοσιογράφο Σεβγκιούλ Ουλουντάγ ένας από τους αυτόπτες μάρτυρες των όσων συνέβησαν στο Παλαίκυθρο: «Σε ένα σπίτι ήταν μια γυναίκα με ένα παιδί. Το παιδί το είχαν πυροβολήσει στην κοιλιά και η μητέρα που το κρατούσε ήταν πεθαμένη. Υπήρχε μια άλλη γυναίκα που ήταν πληγωμένη. Μάθαμε αργότερα ότι το ένα της πόδι ήταν ανάπηρο και την είχαν πυροβολήσει στο γερό της πόδι. Στο χωριό βρήκαν και ένα παιδί που είχε επιζήσει αν και ήταν τραυματισμένο. Το παιδί πήγε στο υπνοδωμάτιο. Στο κρεβάτι ήταν μια γυναίκα εντελώς γυμνή. Το παιδί πήδηξε πάνω της σκεπάζοντάς τη με το σώμα του και φωνάζοντας: “Μάνα μου!”. Την είχαν πυροβολήσει στα γεννητικά της όργανα και το παιδί προσπαθούσε να σταματήσει το αίμα με βαμβάκι. Την είχαν βιάσει και πυροβολήσει. Αργότερα αυτός που τη βίασε μας καυχιόταν ότι “και τους βίασα και τους σκότωσα”. Μέσα στο σπίτι ήταν ένα νεαρό κορίτσι σε μια πολυθρόνα, μισόγυμνο. Τo είχαν σκοτώσει κι εκείνo».

Δεν λύγισαν και… πέταξαν

Ο Πέτρος και ο Κώστας Σουππουρής μεγάλωσαν κοντά στους θείους τους και μπόρεσαν να σπουδάσουν με την οικονομική βοήθεια του Ιδρύματος Μποδοσάκη, με το οποίο τους έφεραν σε επαφή οι δημοσιογράφοι Γιάννης Μαρίνος και Ουρανία Λαμψίδου. Ο Κώστας έγινε αστυνομικός και ο Πέτρος πιλότος. «Οταν πετάω πάνω από την Κύπρο, δεν βλέπω ούτε σύνορα ούτε κατοχή. Ετσι είναι η Κύπρος από ψηλά», μας είπε ο Πέτρος, που διαμένει με την οικογένειά του στη Λευκωσία και όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, το 2003, πήγε στο Παλαίκυθρο και ξανάπιασε το νήμα της ζωής του από εκεί που είχε κοπεί στις 17 Αυγούστου του 1974: από την αυλή του σπιτιού του, στο οποίο σήμερα ζει κάποιος Τουρκοκύπριος -πρόσφυγας κι αυτός- που βρέθηκε στα Κατεχόμενα με την ανταλλαγή πληθυσμού. «Μιλάω στα παιδιά μου γι’ αυτό που έζησα, αλλά όχι για να τα ποτίσω μίσος. Θέλω να δουν μπροστά το μέλλον».

Ο Πέτρος Σουππουρής ξέρει περίπου ποιοι είναι αυτοί που σκότωσαν τους γονείς και τα αδέλφια του, αλλά ποτέ δεν έψαξε να μάθει τα ονόματά τους. «Δεν θέλω να μάθω. Δεν έχει σημασία. Οι εγκληματίες είναι εγκληματίες και δεν έχει νόημα να συνεχίσουμε μια βεντέτα και να μην προσπαθήσουμε να δούμε μπροστά ώστε να μην ξανασυμβούν τέτοια πράγματα».

Ο Πέτρος Σουππουρής και ο Τουρκοκύπριος Χουσεΐν Ανκανσόι βραβεύτηκαν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το Βραβείο του Ευρωπαίου Πολίτη. Και οι δύο είναι μέλη της δικοινοτικής πρωτοβουλίας συγγενών αγνοουμένων, δολοφονηθέντων και άλλων θυμάτων των γεγονότων 1963-1974. Τον Πέτρο και τον Χουσεΐν τούς δένει η ίδια πικρή μοίρα του πολέμου.