6.993 συνάνθρωποί μας δεν άντεξαν. Ένας αριθμός που αντιστοιχεί στον πληθυσμό πόλεων όπως η Άμφισσα, το Καρπενήσι, η Νάξος ή η Αίγινα. Μια πόλη ολόκληρη ή ένα νησί «σβήστηκαν» από τον χάρτη της ζωής. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που επέλεξαν να αυτοκτονήσουν από το 2010 έως το 2023, στα πιο δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια για την Ελλάδα.
Το πιο θλιβερό είναι ότι, ακόμα και μετά το τυπικό τέλος των Μνημονίων το 2018, ο αριθμός των αυτοκτονιών παραμένει στα ίδια επίπεδα που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Αυτό δείχνει ότι η απελπισία εξακολουθεί να κυριαρχεί στην ελληνική κοινωνία, ενώ άλλες χώρες που επλήγησαν από την οικονομική ύφεση έχουν επιστρέψει σε προ κρίσης στατιστικά.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί μια θλιβερή εξαίρεση στην Ευρώπη. Οι άλλες χώρες που κάποτε ανήκαν στα «PIGS», όπως και η Κύπρος, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση γενικότερα, βλέπουν σταδιακή μείωση των αυτοκτονιών. Στη χώρα μας, όμως, το ζήτημα της κοινωνικής απελπισίας παραμένει υποβαθμισμένο στη δημόσια ατζέντα και στις κυβερνητικές πρωτοβουλίες.
Κάθε αυτοκτονία είναι η απόλυτη απώλεια της ελπίδας, και αυτή η αίσθηση έχει κυριαρχήσει στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η κατάσταση παραμένει εξίσου πνιγηρή, παρά την απόσταση από την εποχή των Μνημονίων.
Η «Κυριακάτικη Δημοκρατία» επαναφέρει ένα ζήτημα που είχε αναδειχθεί έντονα κατά την περίοδο της βαθιάς κρίσης, από το 2011 έως το 2015, αλλά σήμερα έχει σιγήσει. Τα επίσημα στατιστικά φανερώνουν ότι πολλές οικογένειες συνεχίζουν να ζουν βυθισμένες στην απελπισία, μέχρι που κάποιοι αποφασίζουν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν. Κάθε αυτοκτονία είναι μια αποτυχία της κοινωνίας και των μηχανισμών πρόνοιας. Όσο για τα ποσοστά δεν επιστρέφουν στα προ του 2010 επίπεδα, η πολιτική αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα προβλήματα που τους οδηγούν ανθρώπους στο απονενοημένο διάβημα.
Τα στοιχεία 2010-23
Από την έναρξη της κρίσης το 2010 μέχρι και το 2023 οι νεκροί από αυτοκτονίες στην Ελλάδα ήταν 6.993. Ο μέσος όρος ανά έτος είναι συνταρακτικός και αυτό το «500» δεν μπορεί να λογίζεται ως ακόμα ένας αριθμός, ως ακόμα ένα στατιστικό.
Πριν από το 2010 οι νεκροί κάθε χρόνο ήταν κατά μέσο όρο 367. Μόνο δύο φορές είχαν αγγίξει τους 400. Εκτοτε, όμως, τα ποσοστά αυξήθηκαν τουλάχιστον κατά 35%.
Το φυσιολογικό θα ήταν μετά το τέλος των Μνημονίων, δηλαδή από το 2018 κι έπειτα, να υπάρξει μια σταθερή μειωτική τάση που θα αρχίσει σταδιακά να συγκλίνει με τα προ χρεοκοπίας επίπεδα. Δυστυχώς, δεν συμβαίνει αυτό.
Mετά την κρίση
Από το 2010 έως το 2018 οι θάνατοι από αυτοκτονίες ήταν 507 ετησίως. Από το 2019 μέχρι και το 2023 στα ίδια επίπεδα ουσιαστικά, με 486 μέσο όρο. Δυο χρονιές, το 2019 και το 2022, οι νεκροί ήταν πάλι πάνω από 500. Από το 2019 έως το 2023 έχουν αυτοκτονήσει 2.430 άνθρωποι, περίπου όσοι αποτελούν τον πληθυσμό στον Μαρκόπουλο Ωρωπού (2.549 σύμφωνα με την απογραφή) ή τις Λιβανάτες (2.559).
Σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις και το 2024 κινούνται εκεί, αν κι επίσημα στατιστικά δεν έχουν εκδοθεί, κάτι που θα γίνει στην αρχή του 2025.
Αν και οι «επίσημες» πολιτικές γραμμές από τα χρόνια της κρίσης είναι ότι οι περισσότερες αυτοκτονίες δεν αφορούν προβλήματα οικονομικής φύσης, τα πράγματα δεν ήταν, ούτε είναι ακριβώς έτσι. Από τα στατιστικά της Ελληνικής Αστυνομίας διαπιστώνουμε και ότι τα αίτια για τις περισσότερες αυτοκτονίες κάθε χρόνο μένουν αδιευκρίνιστα.
Το ελληνικό Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών «Κλίμακα» αναφέρει ότι υπάρχει υποκαταγραφή των θανάτων, δηλαδή ότι είναι περισσότεροι, και δεν φαίνονται όλοι στα στατιστικά δεδομένα. «Ο συνολικός αριθμός των αυτοκτονιών που καταγράφονται αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου και σε καμιά περίπτωση δεν αντικατοπτρίζει τη συνολική διάσταση του προβλήματος. Η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών είναι δεδομένη σε παγκόσμιο επίπεδο» όπως σημειώνει. Υπολογίζεται ότι το 25% των αυτοκτονιών δεν καταγράφεται.
Μια άλλη διάσταση, πέραν της οικονομικής ασφυξίας των πολιτών, που έρχεται να προστεθεί είναι ότι από το 2010 άρχισε η κατάρρευση του ΕΣΥ. Κάτι που οδήγησε σταδιακά σε ψυχικές νόσους που εκδηλώθηκαν έκτοτε και δεν έχουν διαγνωστεί ή δεν υπήρξε η ανάλογη μέριμνα. Αυτή η τάση φαίνεται να επιδεινώθηκε από τα χρόνια της πανδημίας κι έπειτα, με τον αποκλεισμό λόγω lockdown και την πρόσβαση στα νοσοκομεία σχεδόν αποκλειστικά για τους ασθενείς Covid-19 να επιβαρύνει κι άλλο την κατάσταση.
Απ’ όποια οπτική κι αν προσεγγίσει κάποιος όσα συμβαίνουν, η διαρκής επιβάρυνση του ψυχικού φορτίου των ευάλωτων πληθυσμών θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη.
Στα νοσοκομεία
Σε παλαιότερες δηλώσεις του ο ψυχίατρος Κυριάκος Κατσαδώρου, πρόεδρος της «Κλίμακας» – Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, είχε συμπεριλάβει και ακόμα μία παράμετρο: «Από το 2012 μέχρι τον Απρίλιο του 2021 έχουν λάβει χώρα τουλάχιστον 70 αυτοκτονίες σε νοσοκομεία της χώρας, εκ των οποίων οι επτά από την αρχή του 2021. Η αξιολόγηση του κινδύνου αυτοκτονίας νοσηλεύομενων ασθενών και η εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων ασφαλείας που βασίζονται σε αυτήν την εκτίμηση θα ήταν προαπαιτούμενες μιας γενικής περίθαλψης».
Ο γιατρός είχε επισημάνει επί πανδημίας και τις νέες ανάγκες που προέκυψαν: «Ψυχολογική υποστήριξη χρειάζονται και οι οικογένειες των χιλιάδων θυμάτων του κορωνοϊού που δεν μπόρεσαν να τους αποχαιρετήσουν».
Βαριές συνέπειες
Αν και πολλοί ευαγγελίζονται την επιστροφή στην κανονικότητα, αυτή δεν έχει υπάρξει τώρα. Η Ελλάδα βιώνει τις βαριές συνέπειες των καταστροφικών Μνημονίων. Η καθημερινότητα εξακολουθεί να αποτελεί μια θηλιά, που όλο και σφίγγει, οδηγώντας συνανθρώπους μας στα όρια της απελπισίας. Τα «βαρίδια» της τρόικας και της πιστής εφαρμογής από τις κυβερνήσεις όλων των αδίστακτων μέτρων εναντίον του ελληνικού λαού είναι ακόμη εδώ. Σε πλήρη αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ενωση και τις άλλες χώρες που πιέστηκαν από την οικονομική κρίση…
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 2001-2009
ΕΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΙ
2001 334
2002 323
2003 375
2004 353
2005 400
2006 402
2007 328
2008 373
2099 391
ΣΥΝΟΛΟ 3.279 Νεκροί
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 364 νεκροί
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ,, ΕΛ.ΑΣ.
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 2010-2018
ΕΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΙ
2010 377
2011 477
2012 508
2013 533
2014 565
2015 529
2016 484
2017 523
2018 567
ΣΥΝΟΛΟ 4.563
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 507
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., ΕΛ.ΑΣ.
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 2019-2023
ΕΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΙ
2019 530
2020 464
2021 467
2022 505
2023 464
ΣΥΝΟΛΟ 2.430 νεκροί
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 486 νεκροί
ΣΥΝΟΛΟ 2010-2023 6.993 Νεκροί
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 2010-2023 500 νεκροί
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., ΕΛ.ΑΣ.
Στα ύψη οι δείκτες για τη χώρα μας και μετά το τέλος της κρίσης
Στις αρχές της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, το 2010-11, είχε εφευρεθεί ο υποτιμητικός όρος «PIGS» για την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα και την Ισπανία, που βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα. Γνωρίζοντας πια τι έχει συμβεί, θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η Κύπρος, που μπήκε αργότερα από τους πρώτους τέσσερις στη μεγάλη περιπέτεια.
Οι δείκτες αυτοκτονιών από τη βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας καθρεφτίζουν την πίεση που δέχθηκαν οι κοινωνίες των χωρών. Ολες, όμως, άρχισαν να επιστρέφουν στα προ κρίσης επίπεδα, με εξαίρεση την Ελλάδα, ενώ συνολικά στην Ε.Ε. η τάση είναι διαρκώς πτωτική την τελευταία 20ετία. Οι θάνατοι από αυτοκτονίες ανά 100.000 ανθρώπους ετησίως είναι:
– ΙΣΠΑΝΙΑ: Το 2010 είχε 6,9 νεκρούς ανά 100.000 πληθυσμού και το 2014 είχαν ανέλθει σε 8,6, τάση που συνεχίστηκε μέχρι και το 2018, αν και είχε ξεπεραστεί η κρίση στη συγκεκριμένη χώρα. Το 2019, πάντως, το ποσοστό μειώθηκε σε 7,7, πλησιάζοντας σιγά σιγά τους δείκτες του 2010.
– ΚΥΠΡΟΣ: Το 2011 είχε 4,3 νεκρούς ανά 100.000 λόγω αυτοκτονιών, με το ποσοστό να εκτοξεύεται στους 5,7 το 2013, χρονιά που στη χώρα επιβλήθηκαν τα σκληρά capital controls. Μια αύξηση άνω του 32%. Το 2019, ωστόσο, τα ποσοστά είχαν πέσει κάτω κι από αυτά του 2011, στους 3,6 νεκρούς, αφού η Κύπρος κατάφερε σχετικά γρήγορα να ανασάνει από την πίεση των Βρυξελλών και να βρει την κανονικότητά της.
– ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: Το 2011 η χώρα είχε 12,3 νεκρούς ανά 100.000 πληθυσμού. Το 2015 το ποσοστό είχε εκτιναχθεί στο 14,2. Το 2019 είχε πέσει στο 11,5, κάτω κι από το σημείο έναρξης της κρίσης στη συγκεκριμένη χώρα.
– ΙΡΛΑΝΔΙΑ: Είχε την «κάλυψη» της Αγγλίας στα δύσκολα και οι συνέπειες στον συγκεκριμένο δείκτη ήταν μάλλον ήπιες. Από τους 11,9 θανάτους του 2010, η Ιρλανδία ανέβηκε στο 12,5 το 2011 και στο 12,4 το 2012, για να πέσει μέχρι το 2019 στους 9,6 νεκρούς από αυτοκτονίες ανά 100.000, κάτω απ’ όλες τις χρονιές μεταξύ 2000-2015.
– ΕΛΛΑΔΑ: Η χώρα μας το 2010 είχε 3,5 νεκρούς ανά 100.000 πληθυσμό, με το ποσοστό να εκτινάσσεται κατά 51% το 2014 στους 5,3 θανάτους λόγω αυτοκτονιών, ποσοστό που παρέμεινε στα ίδια επίπεδα μέχρι το 2019 (στο 5,1, δηλαδή στο +46% σε σχέση με το 2010), χρονική περίοδος για την οποία υπάρχουν δεδομένα στην Παγκόσμια Τράπεζα. Το 2018 θεωρείται το έτος κατά το οποίο η Ελλάδα εξήλθε -επίσημα κι όχι ανεπίσημα- από την περίοδο των Μνημονίων.
– ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ: Σε αντίθεση με όσα συνέβησαν στις χώρες που χτυπήθηκαν περισσότερο από την οικονομική κρίση, ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι διαρκώς πτωτικός. Το 2010 οι νεκροί από αυτοκτονίες ανά 100.000 πληθυσμό ήταν κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. στους 13,4. Υπήρξε σταθερή ετήσια πτώση στον μέσο όρο και το 2019 είχε μειωθεί στους 11,3, ποσοστό -16%.
Θολό το τοπίο για τους θανάτους λόγω οικονομικής ασφυξίας
Συνταρακτικά είναι τα επιπλέον αναλυτικά στοιχεία που παρέχει η ΕΛ.ΑΣ. για τις αυτοκτονίες του 2023. Πέθαναν 464 άνθρωποι, όμως οι απόπειρες ήταν 972. Οι μισές (500) ήταν σε ηλικίες 41 ετών και άνω. Στην ίδια ηλικιακή κατηγορία είναι και οι περισσότεροι νεκροί, συνολικά 370.
Από τις 464 αυτοκτονίες, οι 390 αφορούσαν άνδρες και οι 74 γυναίκες. Στατιστικά για τα αίτια των αυτοκτονιών δεν μπορούν να εξαχθούν, αφού, σύμφωνα με την ΕΛ.ΑΣ., οι 370 αυτοκτονίες έγιναν για άγνωστους λόγους. Οι υπόλοιπες 94 διαμοιράζονται ως εξής: 10 για αισθηματικούς λόγους, 63 λόγω ασθένειας, 13 για οικογενειακούς λόγους και 8 για οικονομικούς.
Το 2022 έγιναν 950 απόπειρες. Αυτοκτόνησαν 505 άνθρωποι, αλλά στις 388 περιπτώσεις τα αίτια ήταν και πάλι άγνωστα. Οι 74 έβαλαν τέλος στην ζωή τους για λόγους υγείας και οι 17 για οικονομικά προβλήματα.
Στη ρητορική όσων πολιτικών θέλουν να υποβαθμίσουν την επιρροή των Μνημονίων και του τσουνάμι που προκαλούν μέχρι και σήμερα στις ζωές των πολιτών, χρησιμοποιούνται συχνά τα στατιστικά της Αστυνομίας με επιλεκτικό τρόπο, όπως, για παράδειγμα, ότι το 2023 από τους 464 που αυτοκτόνησαν, μόνο οι 8 ήταν για οικονομικούς λόγους. Αυτό, όμως, αποτελεί χυδαία παραπλάνηση, αφού αποκρύπτουν ότι οι 370 αυτοκτονίες είχαν αδιευκρίνιστα κίνητρα.
Επίσης, διαρκώς αυξάνονται οι αυτοκτονίες για λόγους υγείας, κάτι που καταδεικνύει ότι όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας νιώθουν ολομόναχοι κι αδύναμοι απέναντι στις πιο δύσκολες αρρώστιες.
Οι αριθμοί της θλίψης
– Το 2023 η 24ωρη γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία 1018 δέχθηκε 20.750 κλήσεις
– Περισσότερο από το 25% των αυτοκτονιών δεν καταγράφονται
– Οι μη θανατηφόρες απόπειρες είναι έως και 20 φορές περισσότερες από τις καταγεγραμμένες
– 78 στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας και 52 των Ενόπλων Δυνάμεων ή στρατεύσιμοι έχουν αυτοκτονήσει από το 2014 έως σήμερα
– Την ίδια περίοδο 57 αυτοκτονίες έχουν γίνει σε μέσα μαζικής μεταφοράς
