COVID-19 
Η Βούλα Σαββίδη σε μια μικρή πολαρόιντ φωτογραφία, ντυμένη με κόκκινη μπλούζα και λουλούδι στο πέτο, πορφυρά χείλη και γραμμένα μαύρα φρύδια. Η Βούλα Σαββίδη σε ασπρόμαυρο προσχέδιο του Γιάννη Μόραλη για το εξώφυλλο του δίσκου του Μάνου Χατζιδάκι «Τα Πέριξ». Η Βούλα Σαββίδη ζωγραφισμένη στο εξώφυλλο σαν λαϊκή τραγουδίστρια στο πάλκο, μελαχρινή, με σκουλαρίκια κρίκους και τα χέρια σταυρωμένα πάνω στην ποδιά της. Ο δίσκος ηχογραφήθηκε χειμώνα του 1973, η έκδοσή του έγινε την άνοιξη του 1974.
Αυτό το εξώφυλλο, κι άλλα ακόμη με τα προσχέδιά τους –μερικά από τα πολλά που φιλοτέχνησε ο Μόραλης για τη μουσική του φίλου του, Χατζιδάκι–, αναρτημένα στους τοίχους του εργαστηρίου-κατοικίας του Γιάννη Μόραλη στην Αίγινα στην εκδήλωση που διοργάνωσε πρόσφατα η Εταιρεία Μελέτης, Ερευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης – Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης, ζωντανεύουν μοναδικά το πνεύμα μιας εποχής που άφησε ανεξίτηλο σημάδι στον νεοελληνικό πολιτισμό.
Μαζί με τα εξώφυλλα, και η ασπρόμαυρη εικόνα που καταφέρνει να αποτυπώσει τον χαρακτήρα αυτής της εξαιρετικής φιλίας: Ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης, κομψός και πάντοτε στητός, μιλάει στον Μάνο Χατζιδάκι κι εκείνος γελάει με την ψυχή του όπως συνήθιζε, κρατώντας βεβαίως ένα τσιγάρο στο χέρι.
Η Χριστίνα Μόραλη, ανιψιά του ζωγράφου, θυμάται πως τα μεσημέρια της Κυριακής, όταν και τα τέσσερα αδέλφια της οικογένειας Μόραλη συναντιόνταν για να φάνε μαζί, πάντοτε ο «Γιαννάκης» τούς εξιστορούσε περιστατικά της πόλης, και αστεία στα οποία πρωταγωνιστούσε ο Μάνος Χατζιδάκις. Η ιστορία της συγκεκριμένης φιλίας, που άνθησε μέσα σε δεκαετίες δημιουργικές για τα πολιτιστικά πράγματα της χώρας ανάμεσα σε δύο καλλιτέχνες που ταίριαζαν ως προς την ηθική και την αισθητική τους, έχει γραφτεί με πολλά γέλια, πάμπολλα καλλιτεχνικά επιτεύγματα και σπουδαίες μουσικές.
«Μου αρέσει γενικά η εκκλησιαστική μουσική, π.χ. η βυζαντινή, τα Γρηγοριανά, τα Requiem. Ενα Requiem που αγαπώ πολύ είναι του Pierre de la Rue. Επίσης πολλά έργα του Μότσαρτ και του Μπαχ. Τούτες τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας ακούω τα “Κατά Ματθαίον” και τα “Κατά Ιωάννην”. Βέβαια συχνά ακούω μουσική του φίλου μου Χατζιδάκι, ο οποίος μάλιστα μου χάρισε το πρώτο μου μαγνητόφωνο. Συνήθως όταν ζωγραφίζω ακούω μουσική. Τους αγαπημένους μου δίσκους τούς έγραφα στο μαγνητόφωνο για να παίζει συνέχεια…» έλεγε ο Μόραλης.
Ο Χατζιδάκις για τον Μόραλη: Είναι από τους λίγους που υπολογίζω την επιδοκιμασία ή την απόρριψη των πράξεών μου. Οταν συνοφρυώνεται σκέφτομαι, όταν χαμογελάει δυναμώνω.
Και ο Χατζιδάκις: «Ο Γιάννης Μόραλης υπήρξε φίλος μου από τα χρόνια της νεότητάς μου, μες στην Κατοχή. Διδάσκει τη ζωγραφική μέσα και πέρα απ’ τη Ζωγραφική. Μου έμαθε τη σημασία της λεπτομέρειας και την αξία της επιμονής στην τελική σύνθεση. Περιέχει όλες τις ανθρώπινες περιπέτειές του με την άνεση του Ευπατρίδη και του Ευγενούς. Δείγμα ενός νεοέλληνα με παράδοση. Μεγίστη κοινή στιγμή μας, οι “Εξη Λαϊκές Ζωγραφιές”, το 1950».
Στο βιβλίο «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», που περιέχει 36 κείμενα του Χατζιδάκι τα οποία κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν στον Τύπο ή έγιναν ζωντανές ομιλίες με κοινό, δύο από τα «κεφάλαια» μιλούν για τον Γιάννη Μόραλη. Στο ένα ο Χατζιδάκις περιγράφει τη γνωριμία τους: «Βρισκόμασταν στα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο. Εκείνος ήτανε νέος κι εγώ υπερβολικά νέος. Εγώ ανακάλυπτα τον κόσμο κι εκείνος άρχιζε να τον περιέχει μέσα στη σιωπηλή του Τέχνη. Εκείνος ήταν κοινωνικά “γνωστός ευσχήμως” – όπως λένε. Μα την αξία του και το ταλέντο του, μονάχα οι ποιητές, οι αληθινοί ζωγράφοι και οι άξιοι του καιρού του γνώριζαν και τιμούσαν».
«Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» είναι ένα βιβλίο πολύτιμο για όσους το έχουμε στη βιβλιοθήκη μας, μια και έχει εξαντληθεί εδώ και χρόνια. Η είδηση της επικείμενης επανακυκλοφορίας του και πάλι από τις εκδόσεις Ικαρος, μαζί με την πρόσφατη εκδήλωση – ξενάγηση στο αιγινίτικο σπίτι του Μόραλη, αποτέλεσαν την αφορμή για να ξαναδούμε αυτή την τόσο ακριβή φιλία.
Ο Φωτόπουλος
Ο σκηνογράφος Διονύσης Φωτόπουλος, που έζησε από κοντά και τους δυο τους ως μέλος της ίδιας εκλεκτής αθηναϊκής καλλιτεχνικής παρέας, έχει πει: «Μέσα σε αυτό τον χώρο (σ.σ. το εργαστήριο του Γ. Μόραλη), που παρ’ όλη τη φαινομενική ακαταστασία σε κάποιες γωνιές, η τάξη, η εσωτερική γεωμετρία και η αγάπη είναι το κύριο χαρακτηριστικό του, και δεν μπορείς να μετακινήσεις τίποτε, όπως τίποτε δεν μπορείς να σκεφτείς να μετακινήσεις στη ζωγραφική του Μόραλη, έτσι όπως καθόμαστε ο ένας πλάι στον άλλον και κουβεντιάζουμε, χωρίς να το καταλάβω πλημμυρίζουν το μυαλό μου τα λόγια που ο Μάνος Χατζιδάκις είχε γράψει για αυτόν. […] Λέει ο Μάνος Χατζιδάκις: “Ο Μόραλης είναι ο τελευταίος ευπατρίδης της αληθινής ζωγραφικής. Και φίλος μου. Είναι από τους λίγους που υπολογίζω την επιδοκιμασία ή την απόρριψη των πράξεών μου. Οταν συνοφρυώνεται σκέφτομαι, όταν χαμογελάει δυναμώνω”. Αυτά τα λόγια ήθελα να τα έχω γράψει εγώ».
