COVID-19 
Γιάντες, Το κρυφό σχολειό, Μετά την Πτώση των Ψαρών, η Ψυχή του καλλιτέχνη είναι κάποια από τα αριστουργήματα του Νικόλαου Γύζη. (Πίνακες και βίντεο)
Ο Νικόλαος Γύζης ήταν χωρίς αμφιβολία μια σπάνια καλλιτεχνική προσωπικότητα, ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του ακαδημαικού ρεαλισμού του 19ου αιώνα, ένας κορυφαίος ζωγράφος της λεγόμενης “Σχολής του Μονάχου”, διακεκριμένος τόσο σε ελληνικό τόσο και σε πανευρωπαικό επίπεδο.
Τα πρώτα του βραβεία, τα πήρε στην ξυλογραφία, τη ζωγραφική και τη χαλκογραφία, από τα πρώτα κιόλας χρόνια των σπουδών του.
Από το 1870 έως το 1900, συμμετείχε και βραβεύτηκε σε πάρα πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές εκθέσεις.
Μετά το θάνατό του το 1901, μάλιστα, τιμήθηκε με έκθεση έργων του στην 8η Διεθνή Καλλιτεχνική Έκθεση του Glaspalast.
Δύο από τα σπουδαία “γερμανικά” του έργα, οι Ελεύθερες τέχνες και τα πνεύματα της καλλιτεχνικής βιοτεχνίας, που κοσμούσαν την οροφή Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Καϊζερσλάουτερν , και Ο θρίαμβος της Βαυαρίας, που κοσμούσε την αίθουσα συνεδριάσεων τουΜουσείο Διακοσμητικών Τεχνών της Νυρεμβγέργης— καταστράφηκαν κατά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κάποια από τα έργα του, όπως “Τα αρραβωνιάσματα” και “Το κρυφό σχολειό”, βασίζονται σε προφορικούς θρύλους της εποχής της Τουρκοκρατίας. Ωστόσο, η αντιστοιχία τους στην ιστορική πραγματικότητα αμφισβητείται, χωρίς όμως αυτό να μειώνει την καλλιτεχνική τους αξία.
Ο Νικόλαος Γύζης ήταν βαθιά θρησκευόμενο άτομο που στράφηκε κάποια στιγμή της ζωής του προς τις αλληγορικές και τις μεταφυσικές παραστάσεις. Τα “θρησκευτικά” του έργα, με τον πιο χαρακτηριστικό πίνακα “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται” που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας- Μουσείο Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, είναι αντιπροσωπευτικά οράματα ενός ώριμου πλέον καλλιτέχνη δηλώνοντας τις υπαρξιακές του αγωνίες. Το θέμα που κυριαρχεί σε αυτά τα ώριμα έργα του ήταν ο αγώνα του εναντίον του Κακού και η τελική νίκη του Καλού. Η σημαντικότερη μορφή εδώ είναι η γυναίκα, που άλλοτε εμφανίζεται ως Τέχνη, άλλοτε ως Μουσική, άλλοτε ως Άνοιξη, άλλοτε ως Δόξα, κ.λπ.
Οι νεότεροι μελετητές του έργου του Νικόλαου Γύζη, διακρίνουν μια εξπρεσσιονιστική ότι στα λιγότερο γνωστά ύστερα έργα του, και κυρίως στα σχέδιά του με κάρβουνο και κιμωλία, ο Γύζης δίνει μια εξπτάση απελευθέρωσης από τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό.
Ο Γύζης φιλοτέχνησε επίσης αφίσες και εικονογράφησε βιβλία.
1.Κρυφό Σχολειό, 1885-1886. Λάδι σε ξύλο.
Έλληνικόν Σχολείον έν καιρώ δουλείας. Το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης, εμπνεύστηκε -όπως δήλωνε ο ίδιος- από τον συγκεκριμένο πίνακα. Έγραψε και δημοσίευσε το πασίγνωστο ποίημα του “Το Κρυφό Σχολειό”τίτλος που – λόγω της δημοτικότητας που απέκτησε γρήγορα το ποίημα- αντικατέστησε τον αρχικό τίτλο του έργου του Γύζη.
“Είναι ένα έργο ιδιαίτερο για μένα, διότι έχει μια αλληγορία, έχει σχέση με την ιστορία της πατρίδας μου αλλά και με τα γράμματα και την Παιδεία. Είναι ένα έργο που δίνει πολλά μηνύματα. Με αυτή την έννοια είναι ιδιαίτερο έργο και εγώ νιώθω συναισθηματικά δεμένος μαζί του” έχει πει ο Πρόδρομος Εμφιετζόγλου για το “Κρυφό σχολειό”που ανήκει στη συλλογή του, που το αγόρασε σε δημοπρασία του 1993 έναντι 187,5 εκατ. δρχ.
2..Γιάντες
Το 1878, ο Νικόλαος Γύζης ζωγραφίζει με λάδι σε μουσαμά ένα εξαίσιο πορτραίτο μιας κοπέλας, που το αφήνει όμως ατελές, με τίτλο “Το γιάντες” και που σήμερα αποτελεί μέρος της συλλογής της Εθνικής Πινακοθήκης Αθηνών. Είναι το μισό πορτραίτο μιας όμορφης κοπέλας,κόκκινο φόντο, που μπορεί να είναι τοίχος αλλά μοιάζει περισσότερο με κάτι απροσδιόριστο.
Η κοπέλα φαίνεται ότι φορά κόκκινο ρούχο, το οποίο ίσως θα σκόπευε να τροποποιήσει ο ζωγράφος, για να μην φαίνεται ενιαίο με το φόντο και στο κεφάλι φοράει μαύρο μαντήλι δεμένο κάτω από το σαγόνι.
Τα μαύρα της μαλλιά πέφτουν μπροστά από τους ώμους της, δείχνει λυπημένη και δεν κοιτά απ’ ευθείας τον θεατή. Το αποτέλεσμα της ζωγραφιάς δημιουργεί κάποια μελαγχολία. Μήπως γιατί η κοπέλα έπαιξε το παιχνίδι Γιάντες κι έχασε; Το yades, που προέρχεται από το yadetmek που σημαίνει “θυμίζω” στα τούρκικα. Μήπως η κοπέλα θυμήθηκε κάτι και μελαγχόλησε;
3.Παιδικοί Αρραβώνες, 1877. Λάδι σε μουσαμά
Όπως και με το Κρυφό Σχολειό κυρίως, αλλά και με πολλούς άλλους πίνακες του,πέρα από την ζωγραφική τους αξία- με την πραγματική υπέροχη πινελιά του- η ζωγραφική του Γύζη, αποτελεί και ένα λαογραφικό ντοκουμέντο της εποχής, όπως συμβαίνει χαρακτηριστικά εδώ.O Γύζης ζωγράφιζε συχνά, με έμπνευση τις προφορικές πραδόσεις για την ζωή στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
ΟΙ Παιδικοί Αρραβώνες, δίνουν ένα στίγμα της εποχής, με τα ήθη και έθιμα εκείνου του καιρού που θα τα βρίσκαμε μάλλον περίεργα σήμερα, καθώς αρραβωνιάζονται δυο μικρά παιδιά, παρουσία του ιερωμένου, των γονέων και των υπόλοιπων συγγενών, ενώ η κοπέλα στ` αριστερά νανουρίζει ένα βρέφος στην ξύλινη κούνια του.
4. Η Ιστορία, 1892. Λάδι σε μουσαμά.
Η Ιστορία είναι ένας πίνακας πολύ διαφορετικός σε τεχνοτροπία, από τον συνηθισμένο τρόπο που ζωγράφιζε ο Γύζης. Η Ιστορία καθισμένη στον αιώνιο θρόνο της, αφήνει τον καινούργιο χρόνο, που μόλις έχει ξεκινήσει να στηρίζει το χέρι της καθώς ετοιμάζεται να αρχίσει να γράφει στις λευκές σελίδες.
5.Ο έρως και ο ζωγράφος
Ο Γύζης μεταχειρίζεται εδώ το θέμα του με εξυπνάδα και χιούμορ, αποκαλύπτοντας την άποψη του για το θέμα.
Η ώριμη, σοβαρή και συντηρητική ζωγράφος, όπως φαίνεται και από τον τρόπο που κάθεται και είναι ντυμένη, αλλά και από τα γυαλιά της, καθοδηγεί τον έρωτα για να τον απαθανατίσει. Και γι αυτό το λόγο έχει αφαιρέσει τα φτερά του. Ο έρως όμως έχει ακόμη κρεμασμένη την φαρέτρα του στην πλάτη του, ενώ στο αριστερό του χέρι, κρατάει ένα βέλος.
Εκείνο όμως που ξεχωρίζει και που δίνει στον πίνακα την καλλιτεχνική διάσταση του, είναι το πρόσωπο και το βλέμμα του έρωτα. Λίγο δήθεν τρομαγμένος, λίγο δήθεν υπάκουος, μασάει τα νύχια του έτοιμος να κάνει την επόμενη σκανδαλιά του, που πιθανόν να έχει για θύμα την ίδια τη ζωγράφο. Κανείς δεν είναι άτρωτος στα βέλη και την πονηριά του.
6.Μετά την Πτώση των Ψαρών
Ο Γύζης εμπνέεται από την καταστροφή του μικρού νησιού του Αιγαίου από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ Πασά και την ηρωική αντίσταση όμως. Πέτυχε, ωστόσο, κάτι πέρα από αυτό: να αναγάγει το θέμα του έργου του σε σύμβολο των μεγάλων ιδεών του έθνους, που είναι η Θρησκεία, η Οικογένεια και η Πατρίδα.
Το κυρίαρχο θέμα είναι η απεικόνιση των δραματικών στιγμών που ζουν οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να σωθούν από την οργή των τουρκικών στρατευμάτων. Μέσα σε μία δαντική βάρκα, απειλούνται από τη φουρτουνιασμένη θάλασσα άνθρωποι κατατρεγμένοι από τις σφαγές, κινδυνεύοντας να πνιγούν στο Αιγαίο. .
Ένας όρθιος άνδρας με νησιώτικο τσαλακωμένο σκούφο γερμένο στο πλάι, γυρίζει την πλάτη προς τον θεατή, κρατά το κουπί που προσπαθεί να το μετακινήσει προς τη πλευρά που γέρνει η βάρκα για να αποφύγει την ανατροπή της. Από κάτω, προβάλλει ένας άνδρας με ανέκφραστο βλέμμα ο οποίος προσπαθεί με τη σειρά του να αποτρέψει το ναυάγιο της βάρκας.
Στο δεξί του χέρι κρατά δυνατά από τον καρπό μία γυναίκα που είναι μέσα στο νερό και προσπαθεί να την ανεβάσει πάνω στην βάρκα. Στα αριστερά του μια άλλη φιγούρα, που ίσως είναι κι εκείνη γυναίκα, προσπαθεί να σώσει το μωρό της που έχει πέσει στην θάλασσα. Δίπλα της, πολλές άλλες γυναίκες προσπαθούν να επιβιβαστούν στην ήδη γερμένη βάρκα.
7.Η ψυχή του καλλιτέχνη
