O Κολωνός που αγαπήσαμε και νοσταλγούμε!

Της Καλλιόπης Χαραλαμποπούλου

O Κολωνός που αγαπήσαμε και νοσταλγούμε!

Ο Κολωνός είναι μεγάλη, ιστορική συνοικία που βρίσκεται στα βορειοδυτικά του Δήμου Αθηναίων, συνορεύει με τις συνοικίες Μεταξουργείο, Ακαδημία Πλάτωνος, Λόφος Σκουζέ, Κολοκυνθού, Σεπόλια και Αττική.

Στην αρχαιότητα ο Κολωνός θεωρούνταν ο πιο αριστοκρατικός δήμος της αρχαίας Αθήνας. Ήταν παραποτάμιος δήμος και τον διέσχιζε ο ποταμός Κηφισός, ο οποίος σήμερα έχει υπογειοποιηθεί κάτω από τη λεωφόρο Κηφισού.

Λεγόταν Ίππιος, γιατί εκεί βρισκόταν ο ναός του Ιππίου Ποσειδώνα, προστάτη του δήμου, που καταστράφηκε από τον Αντίγονο Γονατά το 265 π. Χ.. Υπήρχε επίσης βωμός της Ιππίας Αθηνάς, τέμενος των Ερινύων, ο τάφος του Οιδίποδα, καθώς και των Θησέα, Πειρίθου και Αδράστου.

Ο Κολωνός και φυσικά και η Ακαδημία Πλάτωνος (που είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη  ιστορικά και γεωγραφικά μαζί) είναι από τις πιο παλιές και παγκοσμίως γνωστές γειτονιές της Αθήνας.

Ο αρχαίος Κολωνός βρίσκονταν βόρεια του Δίπυλου  2 περίπου χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας. Ονομάζονταν  Ίππιος Κολωνός από τον ναό του Ιππίου Ποσειδώνα (υπήρχε και εκτροφή αλόγων στην περιοχή) .Ο ναός και το μεγάλο άγαλμα του Ποσειδώνα καταστράφηκε από τον Αντίγονο Γονατά το 265 π.X .Υπήρχαν και άλλα ιερά στην περιοχή όπως το τέμενος των Ερινυών ,ο ναός της Ιππίας Αθηνάς ,ο τάφος του Οιδήποδα , του Θησέα ,Πειρίθου και Άδραστου. Ο δήμος του Κολωνού είχε πάρει το όνομα του από τον μυθικό ήρωα Κολωνό  και κατοικούνταν από την Λεοντίδα Φυλή. Σύμφωνα με την μυθολογία εκεί βρισκόταν σπήλαιο όπου από την <<χαλκόπουν οδόν >> οδηγούσε στον Άδη. Απ΄εκεί οδήγησε ο Πλούτωνας  την Περσεφώνη στο παλάτι του. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι εκτός από τον Ιππίο Κολωνό υπήρχε και ο αγοραίος Κολωνός στην αρχαία αγορά (ο σημερινός λόφος του Θησείου).

Στην  Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη (ΚΘ, 2) αναφέρεται ότι η Εκκλησία του Δήμου συνήλθε στον Κολωνό , σε μικρή απόσταση από τα τείχη της πόλης. Δεν υπάρχει σαφής εξήγηση γιατί προτιμήθηκε αυτός ο τόπος. Ίσως για να είναι μικρός ο αριθμός των πολιτών , εξαιτίας του περιορισμένου χώρου, και έτσι, να μη προκληθούν αντιδράσεις.

Πολλοί συνέδεσαν το όνομά τους με τον Κολωνό . Πρώτος απ’ όλους  ο μεγάλος τραγικός ο Σοφοκλής  με το έργο του <<Οιδίπους επί Κολωνώ >> έκανε γνωστό το όνομα του Κολωνού σε όλο τον κόσμο. Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο Σοφοκλής γεννήθηκε και πέθανε στον Κολωνό. Αλλά και οι Μέτων και Φατινός αστρονόμοι του 5^ου π.Χ. αιώνα έκαναν αστρονομικές παρατηρήσεις από τον λόφο του Κολωνού. Επίσης ο φιλόσοφος Δημώναξ τον 2^ο π.Χ. αιώνα περιγράφει με τα καλλίτερα λόγια το περιβάλλον του Κολωνού.

Κατά την πιο πρόσφατη εποχή πολλοί ξένοι περιηγητές επισκεφθήκαν και έγραψαν για την περιοχή του Κολωνού. Ο Λούντβιχ Ρος στα 1832-33, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν  το 1841, η Κριστιάνα Λυτ που έμεινε  στην Αθήνα τον καιρό του Όθωνα.

Σήμερα επάνω στον λόφο του Κολωνού ευρίσκονται δυο μνημεία . Το ένα είναι ο τάφος του φιλέλληνα Γερμανού αρχαιολόγου  Καρόλου Μύλλερ (1797-1840) με επιτύμβια στήλη που καταλήγει σε ανθεμωτή διακόσμηση έργο του Δανού αρχιτέκτονα Κρίστιαν Χάνσεν .

Το άλλο μνημείο είναι του επίσης φιλέλληνα και αρχαιολόγου Καρόλου Λενορμάν (1802-1859).Η επιθυμία του οποίου ήταν όταν πεθάνει να ταφεί δίπλα στον Πλάτωνα στην περιοχή του Κολωνού. Έτσι το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας φροντίζει να τοποθετηθεί η καρδιά του  σε μαρμάρινη λουτροφόρο υδρία  με χαραγμένη την κεφαλή του Λενορμάν στην μπροστινή της όψη.

Ακαδημία Πλάτωνα :

Χώρος που ευρίσκεται πολύ κοντά στον Κολωνό προς την ΝΑ πλευρά του. Το όνομα Ακαδημία το έλαβε από τον μυθικό ήρωα Ακάδημο. Στο χώρο αυτό αρχικά υπήρχαν 12 ελιές που τις θεωρούσαν ιερές και πίστευαν ότι προέρχονταν από την ιερή ελιά της Ακρόπολης .Ολόκληρη η περιοχή ήταν αφιερωμένη στην θεά Αθηνά. Ο δρόμος που ένωνε την Ακαδημία με την αρχαία Αθήνα ήταν το <<Δημόσιο Σήμα >> . Ένας δρόμος 1478 μέτρων που ξεκινούσε από το Δίπυλο του Κεραμικού και τελείωνε στην είσοδο της Ακαδημίας . Στις δύο πλευρές του δρόμου υπήρχαν καλαίσθητοι τάφοι επιφανών Αθηναίων, ηρώων που είχαν σκοτωθεί σε διάφορους πολέμους. Στη είσοδο της Ακαδημίας υπήρχε βωμός αφιερωμένος από τον στρατηγό Χάρμο ,φίλο του Ιππία , στον Έρωτα .Αυτός ήταν και ο πρώτος βωμός αφιερωμένος στον φτερωτό θεό. Υπήρχαν  και άλλοι βωμοί μέσα στο άλσος της Ακαδημίας όπως των Μουσών, του Ερμή , της Αθηνάς και του Ηρακλή .

Δημιουργήθηκε λοιπόν ένα άλσος με σκιερά δρομάκια , δένδρα, βωμούς χώρους όπου γυμνάζονταν   οι νέοι και οι φιλόσοφοι δίδασκαν. Αυτός όμως που λάμπρυνε με την παρουσία του την Ακαδημία ήταν ο Πλάτωνας. Ο φιλόσοφος άρχισε να διδάσκει το 388 π.Χ. όταν γύρισε από την Σικελία. Ο Πλάτων ίδρυσε την φημισμένη του σχολή στην περιοχή μεταξύ της Ακαδημίας και του Ιππίου Κολωνού. Το 86 π.Χ.  ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας έκοψε όλα τα δένδρα της Ακαδημίας για να κατασκευάσει πολιορκητικές μηχανές. Οι Αθηναίοι όμως σιγά σιγά τα αποκατέστησαν ξανά. Το άλσος ,το γυμνάσιο , οι σχολές και τα άλλα ιδρύματα γύρω  από τον περίβολο έδωσαν στην περιοχή μεγάλη πνευματική  και αθλητική διάσταση. Η ακμή τους έφθασε στο αποκορύφωμά της την  εποχή του αυτοκράτορα Ιουλιανού. Ο ιερός αυτός χώρος έγραψε ιστορία χιλίων χρόνων. Επηρέασε και επέδρασε  στα πολιτικά φιλοσοφικά ,κοινωνικά και οικονομικά πράγματα μέχρι το 529 μ.Χ. Τότε ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός έκλεισε όλες τις φιλοσοφικές σχολές συμπεριλαμβανομένης και της Ακαδημίας. Οι φιλόσοφοι και οι μαθητές εκδιώχτηκαν τα δένδρα κόπηκαν τα ιερά καταστράφηκαν. Η λάσπη από τον παρακείμενο ποταμό Κηφισό βοήθησε την λήθη .

Φημισμένα σινεμά που άφησαν ιστορία:

ΑΘΗΝΑΙ

Μικρός θερινός λαϊκός κινηματογράφος του Κολωνού, στην πάλαι ποτέ μεγάλη κινηματογραφική πιάτσα της Λένορμαν, από την οποία πλέον δεν έχει μείνει ούτε ένα σινεμά. Ξεκίνησε το 1957 και έκλεισε το 1975. Οι εφημερίδες λέγανε Μεταξουργείο / Κολωνός/ Λένορμαν και Άργους. Το σινεμά ήταν Άργους 41, ένα οικόπεδο μέσα από τη γωνία με τη Λένορμαν. Β ́ προβολή το 1960, Α ́Β ́ προβολή το 1970.

Άκρον

Αχανές λαϊκό θερινό σινεμά, θέατρο, βαριετέ και σινέ βαριετέ (εξού και τα κενά παρακάτω στις ταινίες), που βρισκόταν επί της σημερινής Λένορμαν 121 ή 125 ανάλογα με την εποχή της αρίθμησης), κατά πάσα πιθανότητα το ευρύτερο στην κραταιά πιάτσα Ακαδημία Πλάτωνος–Κολωνός. Οι εφημερίδες το εμφανίζουν κατά σειρά οδός Κολοκ. (= Κολοκυνθούς, πριν το μεγαλύτερο κομμάτι της ονομαστεί Λένορμαν)

Σήμερα:

Στα σύνορα Κολωνού – Κολοκυνθούς στην οδό Λένορμαν βρίσκεται το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο. Οικοδομήθηκε το 1927 και αποτελεί εξαίρετο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της εποχής του Μεσοπολέμου. Το Καπνεργοστάσιο αυτό ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1930. Στις εγκαταστάσεις του στεγάζονταν Καπνοβιομηχανίες, Τελωνείο και εστιατόρια για τους εργαζομένους. Στα χρόνια της ακμής του απασχολούσε περί τους 3.000 εργάτες. Το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο έπαψε να λειτουργεί οριστικά την 1η Μαρτίου του 1978 μετά από τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής οι οποίες ξεκίνησαν λίγο πριν απ’ τα Χριστούγεννα του 1977 και σήμερα στεγάζεται στο κτίριο αυτό η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

 

Η περιοχή με τις πολυδιάστατες πτυχές της ζωής-μια περιοχή όπου κατοικείτο από ανθρώπους με όρεξη για τη ζωή και τη δημιουργία.

Ο Θανάσης Σκρουμπέλος μας είπε για τη ζωή στην Κολωνό, που πλέον κατοικείται από μετανάστες και οι μόνιμοι κάτοικοι του μετακόμισαν σε άλλες γειτονιές της Αθήνας

“Ξεχωριστός κι ο κόσμος του Κολωνού, γιατί τον χώριζε από την Αθήνα το τείχος του Σταθμού Λαρίσης. Μια επαρχία μέσα στην Αθήνα με περιβολάρηδες, μικροαστούς, νοικοκυραίους, τρελούς αμαρτωλούς και άγιους. Με τη δική τους κουλτούρα. Του κρασιού και της παρέας και τους δικούς τους φόβους και θυμό για την παλιοζωή. Ο οικισμός του Κολωνού χτίστηκε γύρω από τους σταθμούς των τρένων (από το1890 που χτίστηκε ο σταθμός Πελοποννήσου – αρχιτεκτονικό αριστούργημα που καταρρέει).

Μια μίξη τότε ανθρώπων που δούλευαν κυρίως για το τρένο ή διοικούσαν. Έμποροι, μεταφορείς, υπάλληλοι, μηχανοδηγοί (είχε και σχολή μηχανοδηγών), αλλά και εργάτες από τους Μύλους Αγίου Γεωργίου, καθώς και περιβολάρηδες από τα περιβόλια που περιέβαλαν τον Κολωνό, την Κολοκυνθού και τα Σεπόλια. Και λίγο αργότερα τραβαγέρηδες που ήταν στη γραμμή του τραμ Αθήνα-Κολοκυνθούς και το μηχανοστάσιο των τραμ στην οδό Λένορμαν.

Στο δικό μας κέντρο σύμπαντος των παιδιών ήταν η παιδική χαρά στην πλατεία. Με θέατρο, κινηματογράφο με κουπόνια, πισίνα που κάναμε μπάνιο, μπαντίνα που μαθαίναμε και παίζαμε μουσική, γήπεδα βόλεϊ, μπάσκετ, πινγκ πονγκ, σκάκι. Έσφυζε από ζωή, γέλιο και δράση. Σήμερα ρημάζει. Ο Κολωνός από αυτήν την παιδική χαρά έβγαλε έξι αρχηγούς της Εθνικής βόλεϊ και έστησε το βόλεϊ του Ολυμπιακού και εμπλούτισε το βόλεϊ του Παναθηναϊκού. Αρχηγοί της Εθνικής χρημάτισαν ο Πέππας, ο Ανδρικόπουλος, ο Πέρος, ο Κόκκινος, ο Παντελιάς και ο Κουμπλής”

Η θλιβερή εγκατάλειψη των νεοκλασσικών “κοσμημάτων” του Κολωνού

Κάθε φορά που περπατάω σε δρόμους του Κολωνού μού έρχονται στον νου όσα έχω ακούσει για την παλαιότατη αυτή συνοικία της Αθήνας που, ευρέως ανοικοδομημένη μετά το 1965-1975, διατηρεί σε σημεία θραύσματα της πρότερης κλίμακας.

Ο Κολωνός έχει ένα πέπλο μελαγχολίας, ιδίως εκείνα τα κυριακάτικα σκονισμένα απογεύματα του καλοκαιριού, εμπειρία αστική βιωμένη με σχεδόν ψευδαισθητικές αναγωγές. Κάπως έτσι περπατούσα στην Επιδαύρου, στη Μύλων, στη Βορείου Ηπείρου, στη Μαρωνείας και στην Ιωαννίνων. Ηταν εκείνα τα τετράγωνα εκεί γύρω που οριοθετούσαν τα βήματά μου και είχα πολλές αφορμές να σταθώ και να κοιτάξω μέσα από χάσματα σε λεηλατημένες εξώθυρες, να δω αγρούς με τα παρασιτικά αγριόχορτα της Αθήνας σε οικόπεδα που γεννήθηκαν από κατεδαφίσεις, να δω μονώροφα και διώροφα χτισμένα από το 1918-1920 έως το 1935-1940, να περιεργαστώ τις πολυκατοικίες, πολλές πολυκατοικίες, άλλες ετών 55 και άλλες ετών 20. Ολα ήταν ένας τόπος, όλα συναιρούσαν σε ένα βίωμα. Στη Μύλων 6, γωνία με Ιωαννίνων, στέκει ένα γωνιακό διώροφο, ερείπιο πλέον, με ωραία είσοδο στο πλάι. Υπάρχει μια αίσθηση οχύρωσης, ίσως λόγω της πολυγωνικής προβολής του σπιτιού, αλλά κυρίως λόγω της εντύπωσης που γεννά το σχεδόν βομβαρδισμένο εσωτερικό, με καταρράκτες χωμάτινης ύλης στο κλιμακοστάσιο.

Είχα ήδη νιώσει τη δύναμη της απλής ομορφιάς του Κολωνού, βαθιάς, απέριττης, που φαινόταν σε προσόψεις αρ ντεκό, όπως στην οδό Πέτρας 39, ή σε αποήχους μιας σχεδόν ημιεξοχικής κατοικίας, στην οδό Μαρωνείας 21. Πιο πάνω, στο 17 της Μαρωνείας, το αρχοντικό δίπατο σπίτι του Μεσοπολέμου θα μπορούσε να βρίσκεται σε οποιαδήποτε αθηναϊκή συνοικία. Εδώ στον Κολωνό υπάρχει ένας γηγενής πατριωτισμός. Η ενδημικότητα αυτού του πατριωτικού συναισθήματος εκφράζεται με πάθος και συγκίνηση από όσους μεγάλωσαν σε σπίτια του Κολωνού, προπολεμικά ή μεταπολεμικά, σε σπίτια άλλοτε θαλερά και άλκιμα, δίπατα αρχοντικά ή ακόμη και σε αυλές με τα δωμάτια στη σειρά. Αλλά υπήρχε κλίμακα, μέτρο, φως, επιθυμία και αίσθημα που σε κρατούσε με τη γειτονιά, βαθύ, σχεδόν ερωτικό, επώδυνα αθηναϊκό. Χωρίς να νοσταλγώ καταστάσεις που δεν είχα ζήσει άλλωστε, έβλεπα τις δυσκολίες τής τότε καθημερινής διαβίωσης σε κάποια παλιά σπίτια που είχαν μείνει κελύφη, παρέα με γάτες, καρέκλες και άχρηστα πλέον εργαλεία και σπασμένες γλάστρες. Αυτή η κουλτούρα της εγκατάλειψης στην αθηναϊκή γειτονιά με ακολουθούσε με εικόνες, οσμές, ακόμη και ήχους.

 

 

Θα μπορούσα να γράφω ατελείωτες ώρες για την γειτονιά που μεγάλωσα..Τα συναισθήματά μου εναλάσσονται..Νοσταλγία για τα παιδικά μου χρόνια και θυμός για την εγκατάλειψη του σήμερα..και αυτό δεν είναι ρατσισμός για όλους τους μετανάστες που έχουν ρημάξει στην κυριολεξία ό,τι πιο όμορφο είχε αυτή η περιοχή. Είναι η αγανάκτηση για όλους τους κρατικούς φορείς που δεν φρόντισαν το παγκόσμιο φιλοσοφικό κέντρο ολόκληρου του κόσμου.