COVID-19 
Όπως μπορούν να επιβεβαιώσουν εκατομμύρια κάτοικοι του πλανήτη (και πολλές χιλιάδες της Ελλάδας), οι οποίοι απευθύνθηκαν σε ψυχολόγους και ψυχιάτρους μετά τη ξέσπασμα της πανδημίας, για να επιλύσεις ένα πρόβλημα κατ’ αρχάς πρέπει να αναγνωρίσεις την ύπαρξη του.
Μετά αναγνωρίζεις τη φύση και τις αιτίες και έπειτα το τακτοποιείς.
Στην Ελλάδα κάθε ημέρα αλλάζει το αφήγημα για το λόγο που έχει γίνει ανεξέλεγκτη η κατάσταση με τις φετινές πυρκαγιές.
Γεγονός που δείχνει πως δεν υπάρχει καμία διάθεση για πραγματικές λύσεις.
Ως εκ τούτου, κινούμαστε -ως χώρα- διαρκώς περισσότερο προς το να γίνουμε Σαχάρα. Ή για το πιο ακριβές, Βόρεια Αφρική.
Ή όπως καταθέτουν ερευνητές, στην ερημοποίηση, μέσω της απανθράκωσης όλο και περισσότερων δασικών εκτάσεων.
Βάλε και στην εξίσωση την εκτίμηση των επιστημόνων που θέλει τις δασικές πυρκαγιές να γίνονται το new normal την επόμενη δεκαετία. Γεγονός που κάνει αναγκαία την αναδιαμόρφωση του έργου των δασολόγων.
Σε συνδυασμό λοιπόν, με την κλιματική αλλαγή, το μέλλον μας και δη όσων κατοικούν στην Αττική αναμένεται να είναι ζοφερό, όπως είπε στο Magazine και ο Δρ. Άγγελος Σωτηρόπουλος, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ).
Δεν έχουμε άνιση μάχη με τη φύση.
Έχουμε άνιση μάχη με το πολιτικό κόστος που δεδομένα θα έλθει ως συνέπεια για όποιον επιχειρήσει να κάνει ουσιαστικές αλλαγές.
Γεγονός που προϋποθέτει τη διάλυση υπηρεσιών -που ξεκάθαρα δεν λειτουργούν με την υπάρχουσα πολυδαίδαλη δομή- και εναρμόνιση με το νέο παγκόσμιο μοντέλο πυρόσβεσης. Που σώζει εκτάσεις και ζωές.
Η ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ -ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΤΑΙΟ- ΤΩΝ ΕΝΑΕΡΙΩΝ ΜΕΣΩΝ
Ζητήσαμε τη βοήθεια του Παλαιολόγου Παλαιολόγου, Επίκουρου Καθηγητή Δασοπροστασίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ερευνητή στη U.S. Forest Service για να αναπτύξει το νέο αυτό μοντέλο.
Ενημέρωσε πως η US Forest Service, που χειρίζεται 154 εθνικά δάση και τα 20 εθνικά λιβάδια των ΗΠΑ δημοσίευσε μελέτη για το προηγούμενο μοντέλο αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, που είχε ως προτεραιότητα την εναέρια πυρόσβεση.
Ο τίλος ήταν “Είναι απαραίτητη αυτή η πτήση;” (“Is This Flight Necessary?”), από την άποψη της διαχείρισης του κινδύνου, ώστε να διασφαλιστεί ότι η τακτική χρήση του αεροσκάφους είναι σε σαφή ευθυγράμμιση με το περιστατικό μιας πυρκαγιάς και με ευρύτερους στόχους, συν τους στόχους διαχείρισης πυρκαγιών από οργανισμούς και διυπηρεσίες.
“Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που θέτουν στις ΗΠΑ πριν ρισκάρουν τις ζωές των πιλότων και ξοδέψουν από 10.000 έως 60.000 δολάρια για κάθε ρίψη. Βρήκαν ότι πολλές ήταν αχρείαστες και δεν είχαν κανένα όφελος στον έλεγχο και το μετριασμό της συμπεριφοράς της φωτιάς.
Η μελέτη είχε ως στόχο να στηρίξει τις αποφάσεις για το πότε εγκρίνεται μια πτήση και πότε όχι.
Δεν λέω πως ό,τι αναφέρει η έρευνα πρέπει να γίνει με τον ίδιο τρόπο στην Ελλάδα. Λέω όμως, πως τα ευρήματα δείχνουν ότι πολλές πτήσεις είναι αχρείαστες και γίνονται για επικοινωνιακούς -κοινωνικούς- λόγους.
Πολλές φορές γίνεται και λόγω αδυναμίας επέμβασης των επίγειων δυνάμεων -παρ’ όλο που το επιτρέπουν οι συνθήκες.
Δηλαδή, μπορούν να πάνε, αλλά αδυνατούν για άλλους λόγους -είτε λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης, είτε εξαιτίας έλλειψης μέσων, είτε γιατί δίνουν προτεραιότητα στην προστασία κάποιου «εκτός σχεδίου» σπιτιού έναντι του φυσικού περιβάλλοντος ή φοβούνται οι διοικητές ότι μπορεί να έχουν απώλειες κ.α. Και για αυτό επιστρατεύονται τα εναέρια μέσα.
Όταν αποτύχεις να ‘πιάσεις’ τη φωτιά στο έδαφος και να έχεις επαρκείς δυνάμεις με κατάλληλη εκπαίδευση -οι πυροσβέστες δεν πρέπει να επιχειρούν μόνο με νερό, αλλά να έχουν και να χρησιμοποιούν ειδικά εργαλεία για να σκάψουν το έδαφος και να κάνουν νέες αντιπυρικές ζώνες-, μετά τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα.
Δημιουργήσαμε στην Ελλάδα Ειδική Μονάδα Δασικών Επιχειρήσεων (ΕΜΟΔΕ), αλλά μέχρι να φτάσουν στο επίπεδο να μπορούν να είναι αποτελεσματικές πρέπει να περάσουν χρόνια.
Οι τεχνικές αναχαίτισης της φωτιάς χρειάζονται την αρτιότερη δυνατή εκπαίδευση. Εκτιμώ ότι σε δύο χρόνια θα μπορούν να κάνουν τα μέλη της ΕΜΟΔΕ τη δουλειά που προβλεπόταν στον αρχικό σχεςδιασμό σύστασης αυτών των ομάδων”.
Nαι, αλλά και στις ΗΠΑ καίγονται
Ο κύριος Παλαιολόγου πρόλαβε και όσους σκέφτονται πως δασικές πυρκαγιές που καταστρέφουν τεράστιες εκτάσεις υπάρχουν και στις ΗΠΑ. Άρα μήπως η πρσαρμογή των μεθόδων μοντέλων και πρακτικών που χρησιμοποιούνται στην άλλη ακτή του Ατλαντικού, στην Ελλάδα δεν θα είναι αποτελεσματική;
“Στις ΗΠΑ πυρκαγιές σαν και αυτές της Καρύστου και της Ρόδου τις αντιμετωπίζουν με χαρακτηριστική άνεση. Εκεί καλούνται να διαχειριστούν μέγα-πυρκαγιές.
Δηλαδή, πυρκαγιές που καταστρέφουν περισσότερα από 400.000 στρέμματα, όπως εκείνη στην Εύβοια.
Όσες απανθρακώνουν τουλάχιστον 10.000 στρέμματα λέγονται ‘μεγάλης κλίμακας πυρκαγιές’.
Είναι ανάγκη να γίνει κατανοητό πως η διάκριση αφορά την έκταση και όχι την ένταση της πυρκαγιάς.
Μπορεί μια να έχει ακραία συμπεριφορά, αλλά να μην ‘φτάνει’ στο όριο των στρεμμάτων, όπως ήταν εκείνη στο Μάτι, όπου ‘χάθηκαν’ μεν 10.000 στρέμματα, μαζί όμως με πολλές ζωές και οικισμό.
Τα στρέμματα δεν είναι δηλωτικά των οικολογικών ή κοινωνικοοικονομικών αποτελεσμάτων.
Στην ουσία λοιπόν, οι Αμερικανοί επιχειρούν σε συνθήκες τρεις φορές χειρότερες από εκείνες της Εύβοιας. Σαν να καίγεται έκταση ίση όσο όλη η Ευρυτανία, με πυρκαγιές εντάσεως άνω των 10.000 κιλοβάτ το μέτρο”.
Πόσο είναι αυτό;
“Σκεφτείτε τη θερμότητα που παράγουν 5.000 σόμπες αλογόνου που καίνε ταυτόχρονα σε ένα μόλις μέτρο μήκους -η κάθε μία ‘βγάζει’ 2 κιλοβάτ.
Πας εκεί κοντά;”.
ΣΕ ΠΡΩΤΟ ΠΛΑΝΟ ΤΙΘΕΤΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ
Τον Ιανουάριο του 2022 η U.S. Forest Service δημοσίευσε έκθεση, με τίτλο “Αντιμετώπιση της κρίσης των άγριων δασικών πυρκαγιών”.
Σε αυτήν, αναφερόταν αρχικά ότι “οι πυρκαγιές έχουν αυξηθεί σε μέγεθος, διάρκεια και καταστροφικότητα την τελευταία 20ετια.
Ο αυξανόμενος κίνδυνος πυρκαγιάς οφείλεται σε συσσώρευση καυσίμων (δηλ. φυτικής βιομάζας), θερμαινόμενο κλίμα και την επέκταση της ανάπτυξης στην διεπαφή φύσης και αστικών περιοχών.
Ο κίνδυνος από τις μεγάλης κλίμακας πυρκαγιές πήρε διαστάσεις κρίσης στις Δυτικές ΗΠΑ, ωθώντας τις Πολιτείες να απαιτήσουν από την Κυβέρνηση των ΗΠΑ να λάβει αποφασιστική δράση για την προστασία των ανθρώπων και των κοινοτήτων, λαμβάνοντας παράλληλα μέτρα για να βελτιωθεί η υγεία και ανθεκτικότητα των δασών.
Χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος στη διαχείριση των δασικών τοπίων πέρα από τα όρια δικαιοδοσίας του κάθε ιδιοκτήτη για να επιτευχθεί η μείωση του κινδύνου και η αποκατάσταση των διαταραγμένων τοπίων που ιστορικά, είναι προσαρμοσμένων στη φωτιά και σε αλληλεπίδραση με ανθρωπογενείς αναφλέξεις από την εποχή των αυτοχθόνων μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα”.
Τι σημαίνει διαχείριση των δασικών τοπίων;
“Είναι πολύ σημαντικό εργαλείο. Στην ουσία, είναι το μόνο που έχουμε διαθέσιμο για να αναχαιτίσουμε ή να περιορίσουμε την εξάπλωση και ένταση μιας πυρκαγιάς. Η εξάπλωση της σε ένα τοπίο εξαρτάται από τον καιρό, την τοπογραφία και τη βλάστηση που μια πυρκαγιά θα συναντήσει εκεί.
Στο μόνο που μπορούμε να επέμβουμε λοιπόν, είναι στη σύσταση και κατανομή της φυτικής καύσιμης ύλης μέσω διαχειριστικών δασολογικών τεχνικών.
Προφανώς και χρειάζονται χρήματα για να γίνει αυτό. Δεν σώζεται η κατάσταση με το να καθαρίσεις κάποιες πευκοβελόνες και να κόψεις δυο δέντρα. Έτσι δεν ανακόπτεις τις μεγάλες πυρκαγιές.
Τα έργα διαχείρισης δασικών εκτάσεων που γίνονται στην Ελλάδα, με το ρυθμό και τη χρηματοδότηση που γίνονται χρειάζονται 50 χρόνια για να δώσουν αποτέλεσμα.
Το τέλος της δικαιολογίας “δεν έχουμε κονδύλια για την πρόληψη”
Από έρευνες του Τμήματος Δασολογίας & Διαχείρισης Φυσικών Πόρων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών στα καμένα της Βόρειας Εύβοιας και με πρόχειρους υπολογισμούς “διαπιστώσαμε ότι αν γίνει υλοτόμηση των καμένων κορμών στα 400.000 στρέμματα καμένου δάσους εκεί, μπορεί να προκύψει ένα οικονομικό όφελος περίπου 320.000.000 ευρώ.
Αυτό σημαίνει ότι αν μείνουν περίπου ως καθαρό κέρδος για το κράτος το ¼ αυτών των χρημάτων (80 εκ. ευρώ), μόνο από αυτή την κίνηση εξασφαλίζεται χρηματοδότηση για ένα ακόμα πρόγραμμα Antinero, το οποίο μπορεί να καλύψει όλους τους περιαστικούς οικισμούς της Αττικής.
Δηλαδή, η ξυλεία που προκύπτει από τη διαχείριση των δασών μας μπορεί όχι μόνο να αυξήσει την πυρανθεκτικότητα τους και να βελτιώσει την υγεία τους (π.χ. μέσω μείωσης του ανταγωνισμού των δέντρων για πρόσβαση σε όλο και πιο περιορισμένους πόρους λόγω του κλιματικού στρες που υφίστανται), αλλά και να χρηματοδοτήσει τη διαχείριση της καύσιμης ύλης σε επικίνδυνες περιαστικές περιοχές και έτσι να εκλείψει η δικαιολογία της «έλλειψης κονδυλίων για την πρόληψη»”.
Τι σταματά λοιπόν, την πρόληψη;
Το κύριο πρόβλημα -σύμφωνα με πηγές- είναι ότι οι επικεφαλής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας θεωρούν ότι θα χάσουν την πρωτοκαθεδρία αν αναμείξουν τους δασολόγους στη δασοπυρόσβεση.
Την ίδια ώρα“είναι ξεκάθαρο πως τα δάση χρειάζονται διαχείριση.
Αυτή μπορεί να γίνει είτε με μηχανήματα, είτε με πιο εξειδικευμένες προδιαγεγραμμένες καύσεις. Πας στα τέλη του φθινοπώρου ή τις αρχές της άνοιξης πρώτα με συνεργεία που χειρίζονται μηχανήματα και μετά καις τα υπολείμματα των καλλιεργειών.
Έτσι έχεις αποτέλεσμα, ρίχνοντας κατά πολύ το κόστος.
Κάθε χρόνο επεκτείνεις και σε άλλες εκτάσεις τη διαχείριση, που περιλαμβάνει την αναγκαία συντήρηση τους μετά από 5 ή 10 χρόνια ανάλογα με τον τύπο βλάστησης της εκάστοτε περιοχής. Στις περιοχές που έχει γίνει προδιαγεγραμμένη καύση, η συντήρηση είναι εύκολη και ακόμα πιο οικονομική επεκτείνοντας τις ευεργετικές επιπτώσεις της αρχικής επένδυσης στον μετριασμό της συμπεριφοράς πιθανών μελλοντικών πυρκαγιών για πολλά ακόμα έτη.
Αφού τακτοποιείς αυτήν την απόλυτη προτεραιότητα, περνάς στις άλλες προτεραιότητες και περιοχές που χρίζουν δασοπροστασίας, όπως π.χ. περιοχές Natura 2000 ή Εθνικά Πάρκα ή περίμετρος σημαντικών μνημείων όπως η Αρχαία Ολυμπία.
Επειδή δεν έχουμε πολλούς πόρους, ούτως ή άλλως, ας ξεκινήσουμε με τις περιαστικές περιοχές και μετά ας επεκταθούμε.
Για να γίνουν βέβαια όλα αυτά πρέπει να νομιμοποιηθεί η “προδιαγεγραμμένη καύση”. Να κατευθυνθούν τα χρήματα διαχείρισης σε συγκεκριμένες περιοχές (που θα προκύψουν από χαρτογράφηση και ανάλυση παρόμοια με αυτή που εφαρμόστηκε στην στρατηγική “ Confronting the Wildfire Crisis” των ΗΠΑ) γύρω από τα αστικά κέντρα, κάτι που πραγματικά μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Ήδη κορυφαίοι επιστήμονες της U.S.D.A. Forest Service έχουν προσφερθεί να δουλέψουν για την προσαρμογή αυτής της στρατηγικής των ΗΠΑ στην Ελληνική πραγματικότητα, αν ζητηθεί φυσικά επισήμως από την Ελληνική Κυβέρνηση, και χωρίς απαίτηση χρημάτων από τους Έλληνες φορολογούμενους!
Ας αρχίσουμε από τα εύκολα και η συντήρηση θα γίνει πιο οικονομική”.
Ο καθηγητής δασολογίας είχε να κάνει και μια πρόταση στην κυβέρνηση.
“Οι ΕΜΟΔΕ εντάχθηκαν στην Πυροσβεστική Υπηρεσία. Όταν δημιουργήθηκαν τα πρώτα σώματα “Δασοκομάντος” τη δεκαετία του ’90 ανήκαν στη Δασική Υπηρεσία.
Προτείνω λοιπόν, οι ΕΜΟΔΕ να ενταχθούν στην κεντρική διοίκηση της Δασικής Υπηρεσίας η οποία υπάγεται στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Έτσι θα έχουν λόγο και αυτοί που ξέρουν τα δάση και μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά, ώστε να υπάρχει καλύτερο αποτέλεσμα μέσω της συνεργασία με την Πυροσβεστική Υπηρεσίας που θα κρατήσει τον κύριο ρόλο της Δασοπυρόσβεσης, αλλά όχι τις «ειδικές επιχειρήσεις».
Η βασική ανάγκη για να γίνουν οι ΕΜΟΔΕ πραγματικές μονάδες δασικών επιχειρήσεων είναι να κατανοήσουν καλύτερα τα δάση. Έτσι θα επιχειρήσει αποτελεσματικότερα στις περιοχές προτεραιότητας για να κάνει αντιπύρ κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού και προδιαγεγραμμένη καύση το Φθινόπωρο – Άνοιξη.
Το χειμώνα τα μέλη των ΕΜΟΔΕ θα συνεχίζουν την εκπαίδευση τους με συνεργασίες που μπορούν να πάρουν από τις ΗΠΑ και άλλους Ευρωπαίους εταίρους τους-έχω μιλήσει με επικεφαλής της σχετικής μονάδας της USDA Forest Service και μου είπε πως αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει σε κάποιο από τα υφιστάμενα προγράμματα τους με εκπαίδευση σε νέες τεχνικές αντιπύρ και προδιαγραμμένης καύσης.
Προφανώς και σε ό,τι κάνουμε, μπορεί να προκύψουν ατυχήματα. Με κατάλληλη όμως, εκπαίδευση και προσοχή, υπό το πλαίσιο της εποπτείας και διοίκησης της Δασικής Υπηρεσίας, θα περιοριστεί το ρίσκο, αφού τα δασαρχεία γνωρίζουν καλύτερα από όλους τα δάση.
Έτσι, με μια απλή κίνηση τα ενισχύεις και τους δίνεις λόγο -έστω και περιορισμένο- στην κατάσβεση, ενώ έχουν και μια ομάδα που μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά στα μεγάλα έργα διαχείρισης της καύσιμης ύλης.
Είναι ανάγκη να καταλάβουμε πως οι συνθήκες έχουν αλλάξει άρδην από το 1998, όταν οι δυο μηχανισμοί (δασική και πυροσβεστική υπηρεσία) άλλαξαν την αρμοδιότητα της κατάσβεσης των δασικών πυρκαγιών.
Ας το δουν ως ότι δίνουν μια ευκαιρία στη δασική υπηρεσία να δείξει τι μπορεί να κάνει.
Το βέβαιο είναι πως έχει στη διάθεση της μια γενιά με γνώσεις που κινδυνεύουν να χαθούν. Ήδη οι περισσότεροι που είχαν τις πολύτιμες αυτές γνώσεις έχουν συνταξιοδοτηθεί. Ας μην χάσουμε και τους τελευταίους.
Αυτές είναι οι άμεσες λύσεις που μπορούν να δώσουν κάποιες έμπρακτες και ωφέλιμες αλλαγές.
Η αλλαγή πολιτικής είναι μονόδρομος. Υπάρχουν εμπόδια, εν τούτοις πρόκειται για κάτι που εφαρμόζεται ήδη εκτός συνόρων και δείχνει πως μπορεί να είναι η λύση.
“Αν δεν γίνει κάτι τώρα, μετά θα έλθει η ΔΕΘ και θα ξεχαστούν όλα”.
Ο κύριος Παλαιολόγου αναφέρθηκε και στην προκήρυξη που έγινε για 250 θέσεις δασοπόνων και 300 δασολόγων “οι οποίοι εξετάστηκαν σε άσχετα θέματα και στο τέλος δεν καλύφθηκαν οι θέσεις που ‘άνοιξαν’, γιατί δεν πέτυχαν οι υποψήφιοι στις εξετάσεις. Ενώ είχαν προβλεφθεί λοιπόν, κονδύλια για αυτές τις προσλήψεις, φαίνεται ότι αυτές δεν θα πραγματοποιηθούν μιας και 3/5 θέσεις έμειναν δίχως επιτυχόντες”.
