COVID-19 
Εν μέσω του κλιμακούμενου πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στη Γάζα, η περιοχή προετοιμάζεται για μια ευρύτερη σύγκρουση.
Θα χρειαστεί συντονισμένη διπλωματία – και σημαντική τύχη – για να αποφευχθεί αυτό. Ο πόλεμος, ο οποίος απειλεί μια καταστροφική αντιπαράθεση μεταξύ του Ισραήλ και της Λιβανέζικης Χεζμπολάχ – και, κατ’ επέκταση, του Ιράν – μπορεί να είναι αυτός που θα κρίνει τη διαμόρφωση του μέλλοντος στην περιφερειακή τάξη πραγμάτων. Μια κλιμάκωση της σύγκρουσης θα ανατρέψει μια εύθραυστη περίοδο περιφερειακής ηρεμίας, κατά την οποία μειώθηκε η ένταση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, και εξομαλύνθηκαν οι σχέσεις του Ισραήλ με βασικά αραβικά κράτη. Προς το παρόν, οι περιφερειακοί παίκτες επιθυμούν να αποφύγουν μια αποσταθεροποιητική σύγκρουση που θα απειλούσε τα δικά τους ευαίσθητα ισορροπημένα συμφέροντα. Οι Ευρωπαίοι θα πρέπει επειγόντως να ενώσουν τις δυνάμεις τους μαζί τους για να υποστηρίξουν την προληπτική διπλωματία πριν να είναι πολύ αργά.
Αυξάνονται οι περιφερειακές εντάσεις
Οι ισχυρισμοί ότι το Ισραήλ είχε βομβαρδίσει ένα νοσοκομείο στη Γάζα στις 17 Οκτωβρίου – με τις αρχικές εκτιμήσεις να μιλούν για πάνω από 400 Παλαιστίνιους – υπογραμμίζουν το εξαιρετικά εύφλεκτο περιβάλλον. Ενώ το Ισραήλ απέρριψε την κατηγορία και επέρριψε την ευθύνη σε αποτυχημένη εκτόξευση πυραύλων από την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, το περιστατικό φούντωσε την αραβική κοινή γνώμη, προκαλώντας μαζικές διαδηλώσεις σε αραβικές χώρες και την άρνηση των ηγετών της Ιορδανίας, της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης να συναντηθούν με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν μετά την επίσκεψή του στο Ισραήλ. Όποιος κι αν ήταν πίσω από το περιστατικό, έχει παγιώσει τη λαϊκή αραβική αντίληψη ότι το Ισραήλ διεξάγει μια βάναυση εκστρατεία εξόντωσης των Παλαιστινίων, αναγκάζοντας τους Άραβες ηγέτες που ήδη ανησυχούν από την αυξανόμενη βία να σκληρύνουν τις δικές τους θέσεις. Αυτά τα συναισθήματα επιδεινώνονται από τους φόβους ότι το Ισραήλ προσπαθεί τώρα να απωθήσει τους Παλαιστίνιους από τη Γάζα και στην Αίγυπτο, σε μια προσπάθεια να διασφαλίσει ότι δεν μπορούν ποτέ να επιστρέψουν. Το Κάιρο αρνείται να ανοίξει τα σύνορά του στους πρόσφυγες για αυτόν τον λόγο και η Ιορδανία λέει ότι θα θεωρήσει κάθε προσπάθεια εκτόπισης Παλαιστινίων ως “κήρυξη πολέμου”.
Παρά τις αυξανόμενες λαϊκές αναταραχές, η διεθνής προσοχή έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στην απειλή για τα βόρεια σύνορα του Ισραήλ. Εκεί, ο ισραηλινός στρατός και οι δυνάμεις της Χεζμπολάχ που υποστηρίζονται από το Ιράν εντείνουν τις προς αλλήλους επιθέσεις, καθώς η ομάδα του Λιβάνου προσπαθεί να διατηρήσει την πίεση στο Ισραήλ ενώ επιδεικνύει την αλληλεγγύη της στη Χαμάς. Οι μάχες μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ είναι οι σκληρότερες από τον πόλεμο του Λιβάνου το 2006, με αυξανόμενο αριθμό λιβανικών διασυνοριακών επιθέσεων και ισραηλινά αντίποινα. Αλλά αυτό εξακολουθεί – σχεδόν – να παίζεται σύμφωνα με καθιερωμένους και περιορισμένους κανόνες του παιχνιδιού, χωρίς καμία από τις δύο πλευρές να περνάει τις βασικές κόκκινες γραμμές της άλλης. Προς το παρόν, αυτό υποδηλώνει ότι και οι δύο θέλουν να αποφύγουν περαιτέρω κλιμάκωση.
Αλλά η Χεζμπολάχ έχει προειδοποιήσει ότι θα συμμετάσχει στη μάχη εάν το Ισραήλ ξεκινήσει μια χερσαία επιχείρηση στη Γάζα. Αν και αυτό μπορεί να είναι μια ατάκα με στόχο να αποτρέψει μια ισραηλινή στρατιωτική προέλαση, η ομάδα μπορεί να έχει ελάχιστη επιλογή από το να συνεχίσει τελικά. Ομοίως, η Χεζμπολάχ θα μπορούσε να προκαλέσει κλιμάκωση με μια λανθασμένη εκτόξευση πυραύλου, προκαλώντας μια πιο εμφατική ισραηλινή απάντηση.
Αν και οι σχέσεις μεταξύ του Ιράν και της Χαμάς δεν ήταν πάντα στενές – ήταν στις αντίπαλες πλευρές του συριακού εμφυλίου πολέμου – η Τεχεράνη παίζει πλέον κρίσιμο πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό ρόλο υποστηρίζοντας τη Χαμάς. Ως μέρος της στρατηγικής του Ιράν για “ενοποίηση των μετώπων” – συνδέοντας τις ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν σε όλη την περιοχή – μια επίθεση σε μια ομάδα θα μπορούσε να προκαλέσει ευρύτερη απάντηση. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει όχι μόνο αντίποινα από τη Χεζμπολάχ αλλά και πιθανώς από συμμαχικές με το Ιράν ένοπλες ομάδες στη Συρία. Αυτή είναι ήδη μια ιδιαιτέρως ασταθής αρένα, δεδομένων των τακτικών ισραηλινών αεροπορικών επιδρομών εναντίον στόχων που συνδέονται με το Ιράν στη χώρα που έχει καταστραφεί από τον εμφύλιο πόλεμο.
Πιο συγκεκριμένα, η Χεζμπολάχ και το Ιράν μπορεί να αισθάνονται υποχρεωμένοι να κλιμακώσουν ως απάντηση στην αυξανόμενη πίεση από τη βάση τους και το ευρύτερο αραβικό κοινό προκειμένου να διατηρήσουν την εικόνα τους ως πρωτοπόροι της περιφερειακής αντίστασης απέναντι στο Ισραήλ. Η επικείμενη ισραηλινή χερσαία εισβολή στη Γάζα, περαιτέρω αεροπορικές επιδρομές που αυξάνουν τις απώλειες Παλαιστινίων πάνω από τους σημερινούς αριθμούς και μια κλιμακούμενη ανθρωπιστική κρίση θα μπορούσαν όλα να είναι σημεία αιχμής που θα οδηγήσουν τη Χεζμπολάχ να αυξήσει τις επιθέσεις της κατά του Ισραήλ.
Οι ΗΠΑ έχουν τώρα τοποθετήσει δύο ναυτικές ομάδες κρούσης στην ανατολική Μεσόγειο, επιδιώκοντας να αποτρέψουν τη Χεζμπολάχ από το να ανοίξει αυτό το νέο μέτωπο στα βόρεια σύνορα του Ισραήλ. Οι Ευρωπαίοι προειδοποιούν επίσης επισταμένως το Ιράν να μην ξεκινήσει οποιαδήποτε περαιτέρω περιφερειακή κλιμάκωση. Αυτό αντανακλά την υποστήριξη της Δύσης στο Ισραήλ να επικεντρώσει τις προσπάθειές του στην καταπολέμηση της Χαμάς στη Γάζα αντί να αντιμετωπίσει μια πολυμέτωπη σύγκρουση, αλλά και βαθιά ανησυχία για τις καταστροφικές συνέπειες μιας ευρύτερης σύγκρουσης.
Οποιαδήποτε σοβαρή κλιμάκωση από τη Χεζμπολάχ είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει μια σημαντική στρατιωτική απάντηση από το Ισραήλ εναντίον του Λιβάνου – ίσως με άμεση στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ. Αυτό θα έθετε τη Χεζμπολάχ, το στολίδι στο περιφερειακό στέμμα του Ιράν, υπό σοβαρή πίεση σε μια εποχή που ήδη αντιμετωπίζει σημαντικές εσωτερικές προκλήσεις, δεδομένης της δεινής οικονομικής και πολιτικής κατάστασης του Λιβάνου. Αντιμέτωπο με την απειλή για αυτά τα δύο βασικά στρατηγικά πλεονεκτήματα – τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ – το Ιράν θα μπορούσε να στρατολογήσει ένοπλες πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία για να επιτεθούν σε αμερικανικά συμφέροντα, όπως περιφερειακές στρατιωτικές βάσεις, σε έναν κύκλο που θα τροφοδοτούσε ανεξέλεγκτη κλιμάκωση σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Υπάρχουν ήδη αναφορές για νέες επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη από ομάδες που συνδέονται με το Ιράν σε βάσεις των ΗΠΑ στο Ιράκ και τη Συρία και οι ΗΠΑ ανέφεραν την Πέμπτη ότι είχαν αναχαιτίσει πυραύλους που εκτοξεύτηκαν από το κίνημα Χούτι που συμμάχησε με το Ιράν στην Υεμένη.
Ο ρόλος των μοναρχιών του Κόλπου
Σε αυτό το εξαιρετικά ασταθές σκηνικό, τα αραβικά κράτη, και ειδικότερα οι μοναρχίες του Κόλπου, αντιμετωπίζουν ένα επισφαλές δίλημμα. Κανείς δεν έχει συμπάθεια για τη Χαμάς – οι περισσότεροι θα καλωσόριζαν πραγματικά τον χαμό της ομάδας. Αλλά οι Άραβες ηγέτες πρέπει να βαδίσουν προσεκτικά. Ο πόλεμος στη Γάζα έχει αναμφίβολα ενοποιήσει την αραβική κοινή γνώμη πίσω από τους Παλαιστίνιους. Μια πλήρης ισραηλινή χερσαία εισβολή και η βία που θα επέφερε αυτή στους κατοίκους της Γάζας, θα ενέτεινε δραματικά αυτή την οργή, η οποία στρέφεται επίσης στις ΗΠΑ και την Ευρώπη δεδομένης της ισχυρής ευθυγράμμισής τους με το Ισραήλ.
Σε αυτό το κλίμα, η βασική προτεραιότητα για τη Σαουδική Αραβία, καθώς και για άλλες μοναρχίες του Κόλπου, είναι να αποτρέψουν οποιαδήποτε κλιμάκωση που θα επηρεάσει την πολιτική τους σταθερότητα, καθώς και τα οικονομικά και συμφέροντά τους για την ασφάλεια. Όχι μόνο ήταν ένθερμοι υποστηρικτές μιας άμεσης κατάπαυσης του πυρός, αλλά προσπαθούν επίσης να χρησιμοποιήσουν τους δικούς τους διπλωματικούς διαύλους για να αποτρέψουν μια ευρύτερη σύγκρουση.
Το Κατάρ συμμετείχε ιδιαίτερα, δεδομένης της χρηματοδότησης των προσπαθειών διεθνούς σταθεροποίησης στη Γάζα, της φιλοξενίας πολιτικών ηγετών της Χαμάς και της μακροχρόνιας επιθυμίας του να καταστεί χρήσιμο στις ΗΠΑ ως περιφερειακός μεσολαβητής. Μαζί με την Αίγυπτο, επιδιώκει να μεσολαβήσει για την απελευθέρωση αμάχων ομήρων που κρατούνται από τη Χαμάς σε αντάλλαγμα για εισροές ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα . Ωστόσο, οι προσπάθειες του Κατάρ παρακωλύονται από την πρόσφατα μειωμένη επιρροή του πάνω στη στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς και την πίεση των ΗΠΑ να εκδιώξουν την πολιτική ηγεσία της Χαμάς από το έδαφός της. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ήταν επίσης ενεργά, συνομιλώντας με το Ισραήλ, τη Συρία και το Ιράν για να καλέσουν για αυτοσυγκράτηση. Τέλος, ο διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν μίλησε με τον Ιρανό πρόεδρο Εμπραχίμ Ραΐσι για πρώτη φορά μετά την αποκατάσταση των σχέσεων τον Μάρτιο. Το Ριάντ πορεύεται προσεκτικά για να αποτρέψει την κατάρρευση αυτής της προσέγγισης, ενώ προσπαθεί να εμποδίσει την Τεχεράνη να ξεκινήσει μια ευρύτερη κλιμάκωση της σύγκρουσης.
Το Ριάντ επικεντρώνεται επίσης στο να διασφαλίσει ότι άλλοι περιφερειακοί παράγοντες όπως το Ιράν και η Τουρκία δεν θα είναι σε θέση να διεκδικήσουν την πολιτική ηγεσία του παλαιστινιακού ζητήματος σε βάρος του. Σε αυτό το πλαίσιο, έχει καταστεί πολιτικά αδύνατο για τη Σαουδική Αραβία να συνεχίσει τη μακροχρόνια διαδικασία εξομάλυνσης με το Ισραήλ, η οποία έχει πλέον παγώσει (όπως και η προοπτική των σχετικών δεσμεύσεων ασφαλείας των ΗΠΑ στο Βασίλειο). Το Ριάντ πιστεύει ότι αυτό ήταν ένα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα της επιχείρησης της Χαμάς, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο η ισραηλινο-αραβική ομαλοποίηση κινδύνευε μοιραία να περιθωριοποιήσει το παλαιστινιακό ζήτημα και να αποδυναμώσει το Ιράν.
Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα
Αυτή η εκ νέου επικέντρωση στο παλαιστινιακό ζήτημα έχει υπονομεύσει θεμελιωδώς την ιδέα μιας πρόσφατα αναδυόμενης περιφερειακής τάξης που διαμορφώθηκε από τις Συμφωνίες του Αβραάμ. Οι συνεργασίες του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη έχουν μετρήσει ελάχιστα εν μέσω της εκ νέου έκρηξης της σύγκρουσης. Ενώ το Ριάντ μπορεί να επιστρέψει σε αυτές τις συνομιλίες μόλις τελειώσει ο πόλεμος, φαίνεται ξεκάθαρο ότι δεν θα μπορέσει να κάνει τον περίπλου του παλαιστινιακού ζητήματος. Η μεταπολεμική συνεργασία για το μέλλον της Γάζας θα μπορούσε να εμφανιστεί ως περιοχή διαλόγου, αλλά αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ, επίσης, δεν θα μπορεί πλέον να βλέπει στους Άραβες εταίρους ως όχημα για να αποφύγει ενεργά την αντιμετώπιση της μοίρας της Παλαιστίνης.
Το ξέσπασμα μιας τέτοιας φρικτής βίας είναι μια τραγωδία όχι μόνο για τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστίνιους, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Σε μια στιγμή που η περιφερειακή αποκλιμάκωση και η εκ νέου εμπλοκή πρόσφεραν μια ευκαιρία για εποικοδομητική νέα συνεργασία, η Μέση Ανατολή σύρεται πίσω προς μια αμυντική και καταστροφική πορεία. Οι Ευρωπαίοι πρέπει τώρα να συμμετάσχουν πολύ πιο ενεργά, σε συνεργασία με τους περιφερειακούς συμμάχους – αλλά και μέσω συνεχών ευρωπαϊκών διαύλων επικοινωνίας τόσο με το Ιράν όσο και με τη Χεζμπολάχ – για να διασφαλιστεί ότι η περιοχή θα αποφύγει αυτή την ευρύτερη διάλυση.
