COVID-19 
Μία φορά και έναν καιρό κάπου μέσα στο ατελείωτο δάσος του Καπανδριτίου μόλις 33 χιλιόμετρα από την Ομόνοια υπήρχαν μύλοι που έδιναν ζωή μέσα στις καλά κρυμμένες ρεματιές. Κάπως έτσι θα μπορούσε να ήταν ο πρόλογος ενός παραμυθιού αλλά πρόκειται για τη ζωή μέσα στα παρθένα δάσης της Αττικής μόλις λίγες δεκαετίες νωρίτερα.
Ο 88χρονος Γιώργος Παπαπαναγιώτου αποκαλύπτει για πρώτη φορά τους δύο μεγάλους μύλους που βρίσκονταν στην περιοχή της λίμνης του Μαραθώνα και αποτελούσαν σημείο αναφοράς για όλα τα χωριά της Αττικής. Γεννήθηκε εκεί, έζησε και εργάστηκε.
Ήταν καλά κρυμμένοι μέσα σε ανήλιαγα σημεία αλλά η φήμη τους άγγιζε τους μύθους των παραμυθιών και ταυτίστηκε με την έκφραση «βαθιά μέσα στο δάσος». Τους σεβάστηκαν μέχρι και οι κατακτητές Ιταλοί και Γερμανοί οι οποίοι όταν τους ανακάλυψαν καιρό μετά από την έλευση τους στην Αττική και έμειναν με το στόμα ανοικτό. Τους σεβάστηκαν ακόμα και οι κατακτητές. Συχνά πυκνά τους επισκεπτόταν για να πάρουν ψωμί αλλά δεν έμαθαν ποτέ πως μέσα στις φτέρες, τα βάτα και τα πλατάνια ζούσαν δεκάδες αντισασιακοί που κρύβονταν εκεί μαζί με τον οπλισμός τους και δεν συνελήφθησαν ποτέ…
30 χρόνια ζωής μέσα στο φαράγγι
«Γεννήθηκα το 1935 και ο μύλος λειτούργησε το 1934. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου μέχρι και το 1964 που σταμάτησε να λειτουργεί ο μύλος στο φαράγγι Ράθες Καπανδριτίου ζούσα εκεί. Μας προστάτευε το εκκλησάκι της Αγίας Άννας που είναι εκεί κοντά. Πέρασα όλα μου τα νεανικά χρόνια εκεί. Είναι ένα απίστευτο μέρος. Παραμυθένιο. Ακόμα και οι κατακτητές που ήρθαν, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί έμειναν με το στόμα ανοικτό», λέει στο ethnos.gr ο Γιώργος Παπαπαναγιώτου.
Ο πρώτος μύλος στο φράγμα του Μαραθώνα
Ο 88χρονος δεν έφυγε ποτέ από το Καπανδρίτι, ο νους του καθημερινά αναπολεί εκείνες τις στιγμές και για πρώτη φορά τις αποκαλύπτει στο ethnos.gr μεταφέροντας μία μυθική εικόνα. Όλα ξεκίνησαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Όπως λέει ο Γιώργος Παπαπαναγιώτου πολύ πριν γίνει το φράγμα του Μαραθώνα, από την κάτω πλευρά του φράγματος (προς τη σημερινή επικράτεια του Δήμου Μαραθώνα) ο παππούς του Γιώργος Παπαπαναγιώτου είχε αγοράσει μία μεγάλη έκταση 400 στρεμμάτων και είχε φτιάξει ένα μεγάλο μύλο που είχε νεροτρίβια, μπανάνια ή μπασήρια (ξύλινη κατασκευή για την επεξεργασία και πλύση των μάλλινων υφαντών) και απασχολούσε δεκάδες ανθρώπους.
Άλεθε σιτάρι, έπλεναν τα υφαντά
«Οταν αποφασίστηκε να γίνει το φράγμα του Μαραθώνα το 1926 ήταν ένα σοκ για την οικογένεια. Ο παππούς μου είχε αγοράσει περίπου 400 στρέμματα γης και ο μύλος που βρισκόταν λίγο κάτω από το φράγμα έδινε ζωή σε όλη την περιοχή. Από τη μία άλεθε το σιτάρι και από την άλλη έρχονταν από όλη την Αττική και έπλεναν υφαντά, μέχρι και τα μαλλιά από τα πρόβατα. Υπήρχαν στο σημείο αργαλειοί που οι κυρές λανάριζαν το μαλλί και έφτιαχναν τα προικιά τους. Λόγω της δημιουργίας του φράγματος ο μύλος έπρεπε να χαλάσει. Έτσι ο πατέρας μου ο Παναγιώτης Παπαπαναγιώτου που είχε μάθει καλά τη δουλειά αποφάσισε να φτιάξει ένα νέο μύλο πιο βόρεια στο φαράγγι Ράθες πιο κοντά στο Καπανδρίτι», λέει ο Γιώργος Παπαπαναγιώτου.
Νέο ξεκίνημα με τον δεύτερο μύλο
Όσο γέμιζε ο ταμιευτήρας με νερό τόσο χάνονταν για πάντα τα χωράφια της περιοχής, ενώ το νερό άρχισε να γεμίζει τις όχθες των δύο ποταμών και για αυτό άλλωστε η λίμνη Μαραθώνα έχει σχήμα πετάλου. Στο φαράγγι Ράθες το 1934 κατασκευάστηκε ο δεύτερος μύλος από τον Παναγιώτη Παπαπαναγιώτου, πατέρα του Γιώργου Παπαπαναγιώτου που λέει στο ethnos.gr: «Εγώ ουσιαστικά εκεί γεννήθηκα. Στο μύλο, στις Ράθες. Λειτουργήσαμε μέχρι το 1964. Για 30 χρόνια ήμασταν το σημείο αναφοράς στην περιοχή. Ηταν το κοινό μυστικό των ντόπιων αλλά και όσων ήθελαν να αλέσουν το σιτάρι τους ή να καθαρίσουν τα προικιά τους, τα μαλλιά από τα πρόβατα και ότι άλλο μπορείς να φανταστείς. Υπήρχε πολύ ζωή εκεί μέσα στο ποτάμι. Δούλευε πολύς κόσμος και υπήρχαν πολλές διαφορετικές δραστηριότητες. Ερχόντουσαν από όλα τα μέλη της Αττικής μέχρι και από τη Σαλαμίνα».
Υπήρχαν πολλές νεροτριβές
Στο σημείο υπήρχαν πολλές νεροτριβές ή ντριστέλες οι οποίες ήταν υδροκίνητες εγκαταστάσεις που χρησίμευαν για την επεξεργασία των μάλλινων υφαντών στο στάδιο κατασκευής τους για να αφρατέψουν και να δέσουν μεταξύ τους τα μάλλινα νήματα ή στο ετήσιο πλύσιμό τους, μετά το Πάσχα όταν ξέστρωναν τα σπίτια. Ηταν επίσης σημείο συνάντησης γυναικών και υπήρχε και αργαλειός όταν υπήρχε παραγγελία για τα προικιά. «Ο μπαμπάς μου ρύθμιζε τις λειτουργίες του, πότε για να κινεί την πέτρα και να αλέθει σιτάρι και πότε για να γυρίζει η φτερωτή για το νερό».
Οι Γερμανοί σεβάστηκαν το μύλο
Από τις πιο δυνατές στιγμές που θυμάται ο κύριος Γιώργος ήταν η στιγμή που έφτασαν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί στον Β παγκόσμιο πόλεμο: «Όταν ήρθαν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί έμειναν με το στόμα ανοιχτό. Δεν περίμεναν πως μέσα στο φαράγγι πλάι στο ποτάμι θα υπήρχε αυτή η εγκατάσταση. Τότε μάλιστα όλοι το έλεγαν “εργοστάσιο” γιατί υπήρχαν πολλές και διαφορετικές δραστηριότητες και σημείο συνάντησης πολλών ανθρώπων από διαφορετικά σημεία. Δε μας πείραξαν οι Γερμανοί. Έρχονται συχνά, έπαιρναν το ψωμί τους, κάθονταν λίγο και έφευγαν. Το φοβερό ήταν πως σε κοντινά σημεία μέσα στην οργιώδη βλάστηση είχαν τις κρυψώνες τους πολλοί αγωνιστές. Φοβερές στιγμές…», λέει συγκινημένος ο Γιώργος Παπαπαναγιώτης.
Κατακρημνίστηκε ο βράχος και πλάκωσε το μύλο
Η βιομηχανική έκρηξη οδήγησε το μύλο σε απραξία. Το 1964 ο μύλος έκλεισε και μετά τα χρόνια της εγκατάλειψης ήρθε και η κατάρρευση η οποία οφείλεται στην κατακρήμνιση του βουνού: «Εάν κοιτάξετε πάνω από το μύλο υπάρχει ένας μεγάλος βράχος πολλών μέτρων που κρύβει καλά το σημείο. Δυστυχώς μέρος του βράχου κατακρημνίστηκε και παρέσυρε και το μύλο. Σήμερα έχουν μείνει ερείπια. Είναι δύσκολο το σημείο γιατί τότε κατέβαζε πολύ νερό το ποτάμι και το χειμώνα υπήρχαν διαβρώσεις. Γκρεμίστηκε. Δυστυχώς δεν μου έχει μείνει ούτε μία φωτογραφία για να σας δείξω το μύλο. Ήταν ένα αριστούργημα. Μακάρι να είχε διασωθεί κάτι όμως το σημείο είναι δύσκολο και η κατασκευή παραδόθηκε πάλι στη φύση».
Πρέπει να διασώσουμε την ιστορία
Ο αντιδήμαρχος Καπανδριτίου Μιχάλης Ντάσης που γνωρίζει καλά την περιοχή αλλά και τη σημασία που διαδραμάτησαν οι νερόμυλοι στον τόπο του, έχει βάλει στόχο ζωής να καταφέρει να αναδείξει τη σημασία των νερόμυλων της οικογένειας Παπαπαναγιώτου: «Μπορεί να έχουν μείνει λίγα χαλάσματα αλλά οφείλουμε να διασώσουμε ότι έχει απομείνει και κυρίως τις μαρυρίες του κυρίου Γιώργου ο οποίος έχει διαύγεια πνεύματος και θυμάται λεπτομέρειες και πολλά σημαντικά γεγονότα. Είναι χρέος μας ως άνθρωπος αλλά και ως Δήμος Ωρωπού να προβάλλουμε τους μύλους που χάθηκαν αλλά και όλη την περιοχή που παρά τις πολλές πυρκαγιές και τις μεγάλες καταστροφές άντεχει. Κανείς δεν πιστεύει πως βρισκομαστε 33 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και πολύ κοντά από τα διόδια των Αφιδνών».
