COVID-19 
Της Μαρίας Παπαπαναγιώτου*
Με το άνοιγμα της πλατφόρμας για εμβολιασμό κατ’ οίκον σε άτομα με υποκείμενες παθήσεις που δεν μπόρεσαν να εμβολιασθούν, -είτε γιατί δεν υπήρχε η δυνατότητα, είτε γατί θεωρείτο επικίνδυνο για αυτούς να μετακινηθούν-, πολλά είναι τα ερωτήματα, οι αμφιβολίες και οι άγνωστες απαντήσεις σχετικά με το εμβόλιο, για πολλές κατηγορίες ασθενών.
Για άτομα πχ. με καρδιαγγειακές παθήσεις , που έχουν περάσει μεγάλα χειρουργεία ή και μεταμόσχευση, χρειάζεται εξατομικευμένη προσέγγιση ως προς την ασφάλεια του εμβολίου κατά του COVID19 στον οργανισμό, κατά περίπτωση.
Aκόμη μεγαλύτερη ανάγκη για ιατρική καθοδήγηση και ενημέρωση υπάρχει και για την μεγάλη κατηγορία των ανσοκατεσταλμένων, για τους οποίους με βάση τα τρέχοντα διεθνή επιστημονικά δεδομένα, παραμένει άγνωστο, το αν θα αναπτύξουν, τελικά, αντισώματα ή ανοσία στον COVID-19 όταν εμβολιαστούν.
Χαμηλή απόκριση στα αντισώματα για πολλές κατηγορίες ασθενών
Από τη στιγμή που εγκρίθηκε για επείγουσα χρήση το πρώτο εμβόλιο COVID-19, σε όλο τον κόσμο η ευρύτατη κατηγορία των ανοσκατασταλμένων ατόμων ζει με την αγωνία της εμβολιαστικής κάλυψης. Δεν υπάρει ακόμη σαφής επιστημονική ενημέρωση για το κατά πόσον τα εμβόλια μπορούν να τους παράσχουν όντως προστασία από τον COVID19 .
Κι αυτό γιατί δεδομένα για την τεράστια αυτή κατηγορία των ασθενών και ευάλωτων απέναντι στον COVID-19, δεν υπάρχουν, από το στάδιο ακόμη των κλινικών δοκιμών των εμβολίων κατά του κορωνοϊού . Οι παρασκευάστριες εταιρείες στις κλινικές μελέτες απέκλεισαν τα ανσοκατασταλμένα άτομα και όλες τις σχετικές κατηγορίες προκειμένου να μην επηρεαστούν τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου στον γενικό πληθυσμό.
Στις κατηγορίες των ανσοκατασταλμένων ανήκουν ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος και άτομα με καταστάσεις που επηρεάζουν το ανοσοποιητικό, καθώς και οι μεταμοσχευθέντες .
Διεθνώς, και στην Ελλάδα, μεγάλος αριθμός από τα άτομα αυτά εμβολιάσθηκαν, όμως, στην πορεία, διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα αντισωμάτων που ανέπτυξαν μετά τον εμβολιασμό παρέμειναν χαμηλά, ή
Λύση με την 3η δόση του εμβολίου
Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στην επιστημονική σκέψη υπέρ μιας τρίτης δόσης εμβολίου, και όντως το θέμα έχει εξεταστεί σε κάποιες πρώτες μικρές μελέτες.
Σε ορισμένες από τις μελέτες αυτές οι ερευνητές επιχείρησαν να μετρήσουν την ανοσία που κατάφερε να προσφέρει στην κατηγορία μεταμοσχευμένων και μια τρίτη δόση εμβολίου mRNA, και, πράγματι, κάποια πρώτα ενθαρρυντικά δεδομένα καταγράφηκαν, που δίνουν ελπίδα προς αυτή την κατεύθυνση .
Παρόλα αυτά η τρίτη δόση δεν έχει ακόμη εγκριθεί. Τα πρώτα αυτά ευρήματά δείχνουν την ανάγκη για περισσότερες μελέτες για τη δοκιμή τρίτων δόσεων στην ευρύτερη κατηγορία των ατόμων με κατασταλμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος .
Αναλυτικά οι κατηγορίες των ανσοκατασταλμένων – Πόσο καλύπτονται από το εμβόλιο
Τα ανοσοκατασταλμένα άτομα εμπίπτουν στις εξής κατηγορίες:
- Είτε έχουν υποκείμενο νόσημα που αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό τους σύστημα, όπως άτομα με λευχαιμία, HIV, ή μια σπάνια γενετική ασθένεια
- ή έχουν υποκείμενο νόσημα που απαιτεί θεραπεία καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως τα άτομα που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση οργάνων
- και άτομα με ρευματικές παθήσεις (φλεγμονώδεις, αυτοάνοσες καταστάσεις)
- ή ορισμένους καρκίνους.
- Μερικές καταστάσεις, όπως η χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία και ο λύκος, εμπίπτουν και στις δύο παραπάνω κατηγορίες, δηλαδή και το νόσημα αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό, και τα φάρμακα που λαμβάνουν συμβάλλουν στην καταστολή του.
Παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την ανταπόκριση ασθενούς στο εμβόλιο κατά του COVID19 αφορούν:
- στην φαρμακευτική θεραπεία που λαμβάνει,
- και την δράση των φαρμάκων,
- το διάστημα λήψης του φαρμάκου,
- τη συγκεκριμένη ασθένειά από την οποία πάσχει ο ασθενής
- και το ιστορικό του ασθενούς.
- Για τους παραλήπτες μοσχεύματος οργάνων, μπορεί να παίξει ρόλο και ο χρόνος που μεσολαβεί από την μεταμόσχευση από τον οποίο μεταμοσχεύεται.
«Γι ‘αυτό είναι πολύ σημαντικό για άτομα που έχουν αυτές τις κατασταλτικές ανοσολογικές καταστάσεις να συμβουλεύονται στενά τον γιατρό τους εξειδικευμένα για την κατάστασή τους, επειδή υπάρχει τόσο μεγάλη ποικιλία μεταβλητότητας», δηλώνει ο καθηγητής λοιμωδών νοσημάτων στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου της Πενσυλβανία Ααρών Ρίχτερμαν .
Ποια φάρμακα επηρεάζουν
Το ευρύ φάσμα καταστάσεων και φαρμάκων που αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα εξηγούν γιατί η απόκριση στα εμβόλια COVID-19 ποικίλει τόσο πολύ κατά περίπτωση .
Τα στοιχεία μέχρι στιγμής δείχνουν ότι:
- οι αποδέκτες μεταμοσχεύσεων,
- ορισμένοι ασθενείς με λευχαιμία και
- άτομα που λαμβάνουν αρκετά φάρμακα για την αντιμετώπιση της κατάστασής τους
έχουν τη χαμηλότερη απόκριση στο εμβόλιο.
Τα φάρμακα που φαίνεται να συνδέονται με τη χαμηλή απόκριση στο εμβόλιο περιλαμβάνουν
- μυκοφαινολάτη (αποτρέπει την απόρριψη οργάνων)
- ριτουξιμάμπη (αντιμετωπίζει ορισμένους καρκίνους αίματος και αυτοάνοσες ασθένειες όπως ρευματοειδή αρθρίτιδα),
- belatacept (αποτρέπει την απόρριψη οργάνων)
- και μεθοτρεξάτη (αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα καρκίνων και αυτοάνοσων ασθενειών ).
Ποιοι έχουν την χαμηλότερη απόκριση στο εμβόλιο
- Μελέτες σε άτομα με αυτοάνοσο νόσημα έχουν επίσης δείξει ότι η απόκριση εμβολίου εξαρτάται συνήθως από το συγκεκριμένο φάρμακο που παίρνουν.
- Μελέτη ατόμων με ρευματική νόσο που είχαν και τις δύο δόσεις εμβολίου mRNA, έδειξε ότι σχεδόν όλοι είχαν ανιχνεύσιμα αντισώματα,
- Όσοι όμως από αυτούς λάμβαναν ριτουξιμάμπη ή μυκοφαινολάτη είχαν πολύ χαμηλά επίπεδα.
- Επίσης, όπως μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί όσοι λαμβάνουν αντιφλεγμονώδη φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς του παράγοντα νέκρωσης όγκου (TNF) για τη θεραπεία της νόσου του Crohn ή της ρευματοειδούς ή της ψωριασικής αρθρίτιδας, είχαν ισχυρή αντίδραση αντισωμάτων.
- Όσοι λαμβάνουν ορισμένα φάρμακα χημειοθεραπείας, φάρμακα ρευματοειδούς αρθρίτιδας ή πρεδνιζόνη – ένα στεροειδές που θεραπεύει τη φλεγμονή – είχαν χαμηλότερα επίπεδα αντισωμάτων.
- Αντίστοιχα και άτομα με ορισμένους τύπους λευχαιμίας ή λεμφωμάτων, ιδιαίτερα λέμφωμα μη- Hodgkin και χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία, , επίσης δεν παράγουν πολλά αντισώματα μετά τον εμβολιασμό.
- Άτομα με τις περισσότερες άλλες μορφές καρκίνου είχαν ικανοποιητικότερη απόκριση
Η μέτρηση αντισωμάτων δεν είναι κάτι απλό
Η απόκριση αντισωμάτων, είναι μόνο ένα συστατικό της ανοσοαπόκρισης, λένε οι ειδικοί .
«Πιστεύουμε ότι τα επίπεδα αντισωμάτων μπορεί να σχετίζονται με την κλινική προστασία σε κάποιο βαθμό», εξηγεί ο Aaron Richterman. «Αλλά ακόμη και σε υγιείς ανθρώπους, δεν γνωρίζουμε τα ελάχιστα επίπεδα αντισωμάτων που είναι απαραίτητα για τη διασφάλιση της προστασίας.»
«Οι ανοσολογικές αντιδράσεις και η αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου είναι δύο διαφορετικά πράγματα», σύμφωνα με την Emily Blumberg διευθύντρια του Τμήματος μολυσματικών ασθενειών μεταμοσχευμένων ατόμων στην Penn Medicine στη Φιλαδέλφεια.
Εμβόλιο και μηχανισμοί ανοσίας
Α. Τα εμβόλια προκαλούν ανοσία με πολλούς τρόπους. Ένας τρόπος είναι η διέγερση των Β κυττάρων να παράγουν αντισώματα, κάτι που εξηγεί γιατί φάρμακα που μειώνουν τα Β κύτταρα, όπως
- η ριτουξιμάμπη,
- η μεθοτρεξάτη,
- η μυκοφαινολάτη και
- τα στεροειδή –
έχουν ως αποτέλεσμα πολύ χαμηλή απόκριση το εμβόλιο
Β. Αλλά τα εμβόλια μπορούν επίσης να διεγείρουν τα φονικά Τ κύτταρα, τα οποία προσβάλλουν τα μολυσμένα κύτταρα, και τα βοηθητικά Τ κύτταρα, τα οποία βοηθούν τα Β κύτταρα και τα φονικά Τ κύτταρα.
Μάλιστα στο θέμα των Τ κυττάρων η επιστημονική κατανόησή μας για το τι συμβαίνει είναι ακόμη πολύ περιορισμένη γιατί η μελέτη των αποκρίσεων Τ κυττάρων είναι δύσκολη και δαπανηρή
Γ. Τα εμβόλια μπορούν επίσης να προκαλέσουν την παραγωγή κυττάρων μνήμης Β, τα οποία θυμούνται πώς να παράγουν αντισώματα. Αυτός ο μηχανισμός συσχετίζεται και με την άποψη ότι η παρουσία κυττάρων Β μνήμης μπορεί εν μέρει να εξηγήσει γιατί μια τρίτη δόση εμβολίου λειτούργησε, και οδήγησε σε παραγωγή αντισωμάτων σε λήπτες μοσχεύματων, στις οποίες οι δυο προηγούμενες δόσεις δεν είχαν ανοσολογική απόκριση.
Δυσπιστία στο εμβόλιο
Μια μελέτη του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Λάνσετ τον Φεβρουάριο και διεξήχθη σε περισσότερα από 1.200 άτομα με αυτοάνοση νόσο, διαπίστωσε ότι περισσότεροι από τους μισούς ήθελαν να εμβολιαστούν, αλλά το ένα τρίτο ήταν διστακτικοί, παρά τις μελέτες που δείχνουν ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή για όσους έχουν φλεγμονώδεις ασθένειες.
Ρευματολόγος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, ο Alfred Kim, ο οποίος διεξήγαγε σχετική μελέτη σε άτομα με ρευματοπάθεια, συμφωνεί ότι μπορεί να προκαλέσει σύγχυση να συμβουλεύουμε τους ασθενείς να εμβολιάζονται χωρίς να είναι σε θέση να διασφαλίσουν ότι θα προστατευτούν, αλλά «ακόμη και η μερική προστασία είναι καλύτερη παρά καμία προστασία », λέει.
Απειλούνται από την μετάλλαξη Δ
«Αν έχετε ένα superspreader να περπατάει μέσα σε ένα σουπερμάρκετ και να εκπέμπει την παραλλαγή του Delta σε όλο το κατάστημα, αν βρεθεί δίπλα του κάποιος ασθενής , ανοσοκατασταλμένο και μεταμοσχευμένο, που έχει ήδη εμβολιαστεί, και εξακολουθεί να φορά μάσκα, παρόλα αυτά αυτό το [ανοσοκατασταλμένο] άτομο παραμένει εκτεθειμένο σε κίνδυνο» δήλωσε ο χειρουργός μεταμόσχευσης και ερευνητής στο Johns Hopkins Medicine, ο Dorry Segev.
*Η Μαρία Παπαπαναγιώτου είναι διακεκριμένη δημοσιογράφος, με διεθνή εξειδίκευση σε θέματα υγείας και είναι τακτική αρθρογράφος του europost.gr.
