COVID-19 
Τα πρόσφατα μηνύματα από την οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξα. Τελευταίο τέτοιο ήταν η έκθεση της HSBC, η οποία προειδοποιεί για ύφεση στις ΗΠΑ τους τελευταίους μήνες του 2023 και της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2024. Το Magazine απευθύνθηκε σε δύο οικονομολόγους, ζητώντας τους τις απόψεις τους για το αν βρισκόμαστε ενώπιον μιας νέας οικονομικής κρίσης.
«ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΑΠΟ ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ»
«Αρχικά να σημειώσουμε ένα πράγμα. Οι κρίσεις δεν προαναγγέλλονται και δεν αναγγέλλουν τον εαυτό τους. Είναι σαν τις υποτιμήσεις του νομίσματος που γνωρίζαμε παλιότερα», λέει στο Magazine ο καθηγητής Οικονομικών και τ. Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Χαράλαμπος Γκότσης.
«Το τελευταίο διάστημα ζήσαμε σαν κρίση -με την έννοια πως υπήρξαν σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία- μια σειρά από πρωτόγνωρα γεγονότα. Αλλεπάλληλές κρίσεις με την πανδημία, τις αυξήσεις στην ενέργεια, των ημιαγωγών και το σύνολο των πρώτων υλών αλλά και τον πόλεμο. Αυτά προκάλεσαν μεγάλες μετατοπίσεις της δραστηριότητας κυρίως λόγω της διάσπασης της παραγωγικής αλυσίδας. Οι περισσότερες κρίσεις όμως, όπως ξέρουμε, ξεκινούν πάντα από χρεωκοπία τραπεζών», σημειώνει.
«ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ»
Εξηγεί πως «λόγω των υψηλών επιτοκίων και της μείωσης των αποδόσεων στα χαρτοφυλάκια, δημιουργήθηκαν προβλήματα στις πιο ευάλωτες τράπεζες με την μεγαλύτερη έκθεση. Αυτό έγινε τόσο στις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη. Δεν συνέβη εκτεταμένα στην ΕΕ λόγω των αυστηρότερων κανόνων εποπτείας και των υψηλότερων μαξιλαριών που λειτουργούν αποτρεπτικά. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει πως θα αποκλείαμε μια κρίση αν αυτό προχωρούσε.
Στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα έχει προαναγγελθεί η αύξηση των επιτοκίων. Γίνεται προσπάθεια να πέσει ο πληθωρισμός στο 2% αλλά αυτό δεν είναι εύκολο με τα τωρινά μέσα που χρησιμοποιούνται. Το πρόβλημα προέρχεται από προβλήματα στο πεδίο της προσφοράς προϊόντων. Έχει περάσει με άγριο τρόπο στην αγορά τροφίμων όπως βλέπουμε και δεν μειώνεται καν η έντασή του στις περισσότερες χώρες- όπως και στην Ελλάδα».
«ΜΕΓΑΛΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΕΚΤΕΘΕΙΜΕΝΗ»
Ο Χαράλαμπος Γκότσης, επισημαίνει επίσης τον κίνδυνο από την έκθεση στην οποία έχουν βρεθεί αρκετές τράπεζες. «Τα χρηματοπιστωτικά παράγωγα έχουν ανέβει ένα τετράκις δολάρια την ώρα που το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι 70 τρις. Δηλαδή ξεπερνούν κατά 14 φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα καθώς αρκετές τράπεζες έχουν μεγάλη έκθεση. Αποτελούν πολύ μεγάλο κίνδυνο που μπορεί να προκαλέσει στο τραπεζικό σύστημα κρίση. Μια πολύ μεγάλη τράπεζα στη Γερμανία, αυτή την ώρα είναι αρκετά εκτεθειμένη.
Η θεραπεία των προβλημάτων αυτών μπορεί να γίνει με 2 τρόπους. Πρώτον με εργαλεία εποπτείας. Μετά την χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ αυστηροποιήθηκε η εποπτεία, στη συνέχεια όμως, πριν λίγα χρόνια χαλάρωσε ξανά. Και στην Ελβετία που προσπαθεί να ακολουθήσει τους κανόνες εποπτείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξαν κάποια προβλήματα».
«ΜΟΝΟ ΜΕ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΛΥΝΟΝΤΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ»
«Από την άλλη θα πρέπει να υπάρξουν συντονισμένες ενέργειες στο πλαίσιο συνεννόησης, για να λυθούν τα μεγάλα προβλήματα που έχει η ανθρωπότητα όπως το κλίμα. Δεν μπορεί να καταπολεμηθεί ούτε τοπικά ούτε περιφερειακά αλλά μόνο παγκόσμια, με επίκεντρο την συνεργασία για τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, με βάση τα νούμερα, αντί να πηγαίνουμε στο καλύτερο πάμε προς το χειρότερο. Ας ελπίσουμε πως θα κλείσει σύντομα η πληγή του πολέμου, ώστε οι μεγάλοι παίκτες να αρχίσουν να συνομιλούν και να ρυπαίνουν λιγότερο το περιβάλλον, έστω και αν περιοριστεί λίγο η ανάπτυξη».
«ΕΙΜΑΣΤΕ Ο ΠΙΟ ΑΔΥΝΑΜΟΣ ΚΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ»
Κλείνοντας, εστιάζοντας στην Ελλάδα, ο Χ. Γκότσης υπενθυμίζει: «Ξέρετε πως πολλοί συνάδελφοι με βραβεία Νόμπελ έχουν προφητεύσει κατά καιρούς την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, όπως ο Στίγκλιτς στο βιβλίο του «Ο θρίαμβος της απληστίας». Από τότε επεσήμαινε την ανάγκη για ελεύθερη αγορά μεν, αλλά με περιορισμούς, κανόνες και κρατικές παρεμβάσεις ώστε να προφυλαχθούμε από τα δεινά.
Η Ελλάδα -το είδαμε στην πανδημία- αποτελεί έναν από τους πιο αδύναμους κρίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχουμε το υψηλότερο χρέος -και ονομαστικά και ως προς το ΑΕΠ- στην Ευρώπη. Είμαστε από τους πιο ευνοημένους από το Ταμείο Ανάκαμψης μαζί με την Ιταλία, επειδή πάθαμε τεράστια ζημιά ειδικά στον τουρισμό. Σε μια μελλοντική παρόμοια ζημιά όμως, χωρίς Ταμείο Ανάκαμψης, η κρίση θα είναι εντονότερη, βαθύτερη και με μεγαλύτερη επίπτωση στην οικονομία. Ας ελπίσουμε να έχουμε μάθει από τα λάθη μας και να ληφθούν τα μέτρα που θα μας προστατέψουν».
«ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΕΝΩΠΙΟΝ ΜΙΑΣ ΥΒΡΙΔΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ»
Ο Θεμιστοκλής Λαζαρίδης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, έχει την άποψη πως βρισκόμαστε ενώπιον μιας υβριδικής κρίσης που έχει ξεκινήσει. «Είναι μια κρίση ανάπτυξης και μια κρίση δημοσιονομικής και χρηματοοικονομικής σταθερότητας», λέει.
«Ειδικά στην Ελλάδα, που το δημόσιο χρέος έχει εκτοξευτεί και αυτό θα φανεί τον Δεκέμβριο στον προϋπολογισμό. Θα πρέπει να δούμε τις δεσμεύσεις του Υπουργείου Οικονομικών στο μεσοπρόθεσμο, όπου θα καταλάβουμε τις πραγματικές προγραμματικές δηλώσεις του τι θα γίνει στη χώρα την επόμενη διετία», λέει ο κ. Λαζαρίδης.
«Είναι όμως και κρίση ανάπτυξης. Η Ελλάδα έχει μια ανάπτυξη που είναι αναιμική, διότι είναι από τις πιο ακριβές στην Ευρώπη σε τηλεπικοινωνίες, μεταφορές, ενέργεια. Το μοναδικό στοιχείο που βρίσκεται σε υπερπροσφορά είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Το οποίο όμως ακόμα και αυτό φεύγει. Έχουμε όλα τα θεμελιώδη στοιχεία που οδηγούν σε κρίση την επόμενη διετία-τριετία τουλάχιστον. Η όποια ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων ήταν μια λογική αντίδραση της αγοράς στην υπερδεκαετή κρίση.Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η ανάπτυξη πυροδοτήθηκε από τον πληθωρισμό. Δεν είναι ουσιώδης ανάπτυξη. Αν το δούμε κατά μονάδα, δηλαδή πόσες μονάδες παράχθηκαν από το κάθε προϊόν, ο αριθμός είναι μειωμένος», επισημαίνει. Η χώρα θα μπορούσε να παράξει προστιθέμενη αξία από το ανθρώπινο δυναμικό της, αλλά όταν δεν υπάρχουν υποδομές, οι μεταφορές και η ενέργεια είναι ακριβή, αυτό δεν γίνεται. Για παράδειγμα είμαστε η χώρα με τον μικρότερο σιδηρόδρομο στην Ευρώπη. Η όποια ανάπτυξη λοιπόν, όπως του 2019 οφειλόταν στον τουρισμό. Δεν είμαι αισιόδοξος για το αναπτυξιακό κομμάτι».
«ΣΕ ΜΙΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Η ΕΥΡΩΠΗ ΔΕΝ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ»
«Από την άλλη πλευρά, η Ευρώπη πρέπει επιτέλους να τοποθετηθεί για το αν θέλει να είναι καταναλωτής ή παραγωγός η Ευρώπη, ώστε να γίνουν και οι κατανομές των επενδύσεων. Δεν υπάρχουν επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας στην Ευρώπη.
Λέμε τα τελευταία δύο χρόνια για το πρόβλημα με τους ημιαγωγούς. Πόσα καινούρια εργοστάσια για παραγωγή ημιαγωγών υπάρχουν; Στην Ευρώπη ούτε ένα. Οι μεγάλοι παραγωγοί ημιαγωγών δεν περιλαμβάνουν μέσα στον σχεδιασμό τους την Ευρώπη. Ακόμα και η αυτοκινητοβιομηχανία μετατοπίζεται στην Κίνα και τις ΗΠΑ. Η Tesla είναι η πιο αναπτυσσόμενη εταιρεία και η Κίνα ακολουθεί σε αυτόν τον τομέα. Στην Ευρώπη οι αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν χάσει έδαφος. Είμαστε συνολικά σε μια μεταβατική κατάσταση και δεν ξέρω αν η Ευρώπη είναι τοποθετημένη σωστά στον νέο καταμερισμό. Στον οικονομικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνα πώς τοποθετείται η Ευρώπη; Στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία που αλλάζει τα δεδομένα, η Ευρώπη τοποθετείται σαν πιόνι. Δεν αναλαμβάνει ενεργό ρόλο. Δεν είναι τυχαίο πως η Ευρώπη ήταν ο μοναδικός οικονομικός χώρος που χτυπήθηκε τόσο από τον πόλεμο. ΗΠΑ, Αφρική, Ασία, τελικά αναπτύχθηκαν. Στην Ευρώπη προκλήθηκε η πιο έντονη κρίση».
«ΚΑΡΤΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΑΡΑΣΙΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ»
«Ειδικά μετά το Brexit τα πράγματα είναι πολύ ενδιαφέροντα στην Ευρώπη. Έχεις δύο κέντρα, τη ζώνη του ευρώ και το Ηνωμένο Βασίλειο με το δικό του κέντρο βάρους. Τo περίεργο είναι ότι το τραπεζικό σύστημα στην Ευρώπη είναι σε κατάσταση αδράνειας. Δεν έχει καθαρίσει τα χαρτοφυλάκια του, δεν έχει αποφασίσει τι θα κάνει με την επενδυτική τραπεζική. Λείπουν βασικά εργαλεία και αυτό θα χτυπήσει την αναπτυξιακή πορεία της Ευρώπης.
Στην Ελλάδα έχουμε μια καρτελοποιημένη παρασιτική τραπεζική. Δείτε τις πηγές εσόδων των τραπεζών. Το κόστος συναλλαγής στην Ελλάδα είναι τεράστιο σε σχέση με την Ευρώπη. Οι προμήθειες για τις μεταφορές είναι πανάκριβες. Το κόστος κεφαλαίου τεράστιο. Η Διαφορά επιτοκίων δανεισμού και επιτοκίων καταθέσεων είναι ιλλιγιώδης. Το τραπεζικό σύστημα δεν αναλαμβάνει κανένα ρίσκο. Απολύτως κανένα. Είμαστε από τις λίγες χώρες που έχει συμβεί αυτό. Έχουν διασωθεί οι τράπεζες 4-5 φορές και δεν έχουν καμία συμβολή στη ροή χρήματος. Αν έχετε μια ιδέα, μια πατέντα και θέλετε να τη χρηματοδοτήσετε, έχει πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα; Όχι. Δεν επιτυγχάνει λοιπόν η βασική αποστολή των τραπεζών, που είναι να μετατρέπουν τις καταθέσεις σε δάνεια και επενδύσεις. Είναι ένα καρτέλ με τεράστια κόστη συναλλαγών και αυτό δείχνει πως δεν υπάρχει διέξοδος παρά μόνο αν υπάρξει πρωτοβουλία δημιουργίας μιας εταιρείας επενδύσεων που θα αναλάβει επιτέλους και ένα ρίσκο».
«ΕΧΟΥΜΕ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙ ΒΑΣΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ»
Ο Θεμιστοκλής Λαζαρίδης, συνεχίζει λέγοντας πως αυτό που λειτουργεί στην Ελλάδα ως τραπεζικό σύστημα κάνει οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που επιβάλλει ο ρόλος του. «Τα κόκκινα δάνεια πήραν την ανιούσα, είπε πρόσφατα ο κ. Στουρνάρας. Θα ενεργοποιηθεί ο Ηρακλής. Το ελληνικό δημόσιο δηλαδή παίρνει πάλι το ρίσκο. Οι επιχειρηματίες δεν παίρνουν κανένα. Έχουμε παραβιάσει βασικούς κανόνες του καπιταλισμού. Εμείς διδάσκουμε στο Πανεπιστήμιο πως η απόδοση και το ρίσκο πάνε χέρι-χέρι. Τα κέρδη των τραπεζών με τι ρίσκο τα πέτυχαν; Ποιόν κίνδυνο έχουν αναλάβει; Κανέναν. Όλα τα δάνεια είναι εγγυημένα και αν αποτύχουν θα πληρωθούν από το δημόσιο. Αυτό δεν είναι τραπεζική, είναι κάτι άλλο. Στην Καλιφόρνια μια μεγάλη τράπεζα πτώχευσε. Στην Ελλάδα δεν πτωχεύει ποτέ καμία από τις συστημικές. Από τα 410 δις του χρέους τα 200 αφορούν τις ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών. Θα μπορούσαμε να έχουμε χτίσει ένα υγιέστατο τραπεζικό σύστημα και δεν το κάναμε».
«Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΤΕΛ»
Κλείνοντας, εντοπίζει το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας στην καρτελοποίηση που πνίγει την δημιουργικότητα οποιουδήποτε θέλει να ασχοληθεί με το επιχειρείν. «Η οικονομία μας είναι στημένη σαν να είναι ο παράδεισος των καρτέλ. Επιχειρήσεις που περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό πνίγοντας την οικονομία. Σούπερ μάρκετ λειτουργώντας ως καρτέλ αυξάνουν τις τιμές. Οι τιμές στα τρόφιμα αυξάνονται από την καρτελοποιημένη αγορά. Δεν υπάρχει η βούληση για ένα νέο μοντέλο οικονομίας. Δεν είναι φιλελεύθερη οικονομία αυτή. Την κρίση τη βιώνουμε ήδη, απλά δεν έχουμε δει τις διαστάσεις στην καθημερινότητά της. Τα αίτια έρχονται από τη δεκαετία του 50.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, στο βιβλίο του «Η Ελλάδα στους Έλληνες» έγραφε 2 παράγοντες εξαιτίας των οποίων δεν δημιουργείται ανάπτυξη στη χώρα. Ο πρώτος ήταν το τραπεζικό σύστημα και ο δεύτερος η άρνηση των επιχειρηματιών να εκμεταλλευτούν νέες τεχνολογίες και το ανθρώπινο δυναμικό. Ε, δεν έχει αλλάξει κάτι. Έχουμε εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό που δεν μπορεί να αποδώσει μέσα στη χώρα. Ανάπτυξη σημαίνει κόστος, ποικιλία και πρόσβαση σε χρήμα. Το κόστος είναι τεράστιο. Ποικιλία για ανταγωνισμό θα μπορούσαμε να έχουμε με το ανθρώπινό μας δυναμικό. Και πρόσβαση στις νέες αγορές δεν υπάρχει. Γι’ αυτό υποτίθεται ότι φτιάχτηκε η Ευρώπη. Έχουμε πνίξει τη δημιουργικότητα μέσα στα καρτέλ. Ποιος μικρός επιχειρηματίας μπορεί να πετύχει; Αντιθέτως είμαστε μια χώρα με εξαιρετικά αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο. Πώς θα πετύχουμε ανάπτυξη αν είμαστε πιο ακριβοί, δεν μπορούμε να πετύχουμε την ποικιλία, λόγω των καρτέλ και δεν έχουμε προσβάσεις στις νέες αγορές;», καταλήγει ο κ. Λαζαρίδης.
