Μεγάλο θέμα στο Reuters η «μαφία» των κινεζικών φυτοφαρμάκων στη Θεσσαλία: Οι παράνομες διαδρομές, ο «Βούλγαρος» και οι αόρατοι κίνδυνοι για την υγεία

Καθώς το κόστος του ψεκασμού των καλλιεργειών με φυτοφάρμακα γίνεται ολοένα και ακριβότερο, οι αγρότες που αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» της ελληνικής γεωργίας έχουν στραφεί σε μία φθηνότερη εναλλακτική λύση: Υγρά σε πλαστικά μπουκάλια, χωρίς ετικέτα, που εισάγονται λαθραία από ξηρά και θάλασσα, όπως αποκαλύπτει το πρακτορείο Reuters.

Τα προϊόντα είναι αποτελεσματικότερα, σύμφωνα με αγρότες από την πεδιάδα της Θεσσαλίας. Ωστόσο, ενέχουν κίνδυνοι: Εργαστηριακές αναλύσεις δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και αρκετά χρόνια, λόγω υποψιών για κινδύνους για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον.

Η κατάσταση στην Ελλάδα, όπως την περιγράφουν αγρότες, βουλευτές, αξιωματούχοι των αρχών επιβολής του νόμου και εμπειρογνώμονες του κλάδου των φυτοφαρμάκων, έχει αντίκτυπο σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου οι αρχές αναφέρουν ότι η χρήση απαγορευμένων και παραποιημένων φυτοφαρμάκων είναι υψηλότερη από ποτέ.

Αυτό συμβαίνει σε μία περίοδο που η Ένωση επιδιώκει να μειώσει ακόμη και τη χρήση των επιτρεπόμενων βοηθητικών μέσων για τις καλλιέργειες, στο πλαίσιο της «πράσινης» μετάβασης.

Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα χωράφια της Ένωση είναι παράνομα, από περίπου 10% το 2015, σύμφωνα με τη Eurostat. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, το ποσοστό αυτό ανέρχεται το 25%, σύμφωνα με τον ΕΣΥΦ, που εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων στη χώρα.

Το 2022, η Europol κατάσχεσε 2.040 τόνους παράνομων φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από μία επιχείρηση σε όλη την Ένωση, ποσό τετραπλάσιο από το 2019.

Το πρόβλημα φαίνεται, όμως, ότι είναι ακόμη μεγαλύτερο, καθώς μεγάλο μέρος του λαθρεμπορίου δεν εντοπίζεται, σύμφωνα με τις διωκτικές αρχές της Ελλάδας και αρκετών από τους κύριους παραγωγούς γεωργικών προϊόντων της Ευρώπης, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ισπανία.

«Πρόκειται για ένα μακροχρόνιο πρόβλημα», ανέφερε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Reuters.

Η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου είναι αρμοδιότητα των κρατών – μελών, αλλά η Επιτροπή εργάζεται για την επιτάχυνση της έγκρισης νέων ουσιών που θα βοηθήσουν τους αγρότες να καταπολεμήσουν τα παράσιτα με νόμιμα μέσα, όπως υπογράμμισε ο εκπρόσωπος.

Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κώστας Τσιάρας, σημείωσε ότι «η Ελλάδα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, τη στήριξη των αγροτών και την προώθηση της ασφαλούς και νόμιμης γεωργικής παραγωγής. Η καταπολέμηση της παρανομίας αποτελεί προτεραιότητα για εμάς».

Οι Έλληνες αγρότες είναι ευάλωτοι στο παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων λόγω των συνεχιζόμενων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης του 2010 – 2018 και της κλιματικής αλλαγής, που έχουν ξεράνει τη γη τους και έχουν προκαλέσει επιδημίες παρασίτων.

Τα φυτοφάρμακα μπορούν να φτάσουν έως και το 50% των ετήσιων δαπανών, σύμφωνα με ορισμένους αγρότες. Όπως λένε, ένα λίτρο ενός δημοφιλούς ελληνικού εντομοκτόνου κοστίζει έως και 380 ευρώ. Στη «μαύρη» αγορά, οι απόμιμήσεις πωλούνται σε τιμές που κυμαίνονται από 200 έως 230 ευρώ.

Οι υψηλές τιμές απειλούν τα μέσα διαβίωσης στη Θεσσαλία, μία σημαντική αγροτική περιοχή της κεντρικής Ελλάδας, όπου παράγονται μήλα, αμύγδαλα, σιτηρά και βαμβάκι. Οι οπωρώνες της περιοχής έχουν εγκαταλειφθεί, καθώς οι αγρότες αναζητούν εργασία αλλού.

«Για να επιβιώσει, ένας αγρότης πρέπει να γίνει εγκληματίας; Άλλο είναι να παραβαίνεις τον νόμο για να κερδίσεις και άλλο προκειμένου να επιβιώσεις», αναρωτιέται ο Γιώργος Ζέικος, αγρότης μήλων τέταρτης γενιάς, που διευθύνει έναν συνεταιρισμό στο χωριό Αγία.

Ο κ. Ζέικος δήλωσε ότι έχει αρνηθεί προσφορές για χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων. Ωστόσο, αγρότες σε έξι χωριά της κοιλάδας ανέφεραν ότι εκείνοι, οι συγγενείς ή γείτονες τα έχουν δοκιμάσει.

Ακόμη ένας «πειρασμός» είναι η φαινομενική αποτελεσματικότητα των παράνομων φυτοφαρμάκων.

Στη Μεταμόρφωση, βαμβακοπαραγωγοί θυμούνται πώς τα παλιά –και πλέον απαγορευμένα σκευάσματα– ήταν τόσο ισχυρά που τα πουλιά δεν πλησίαζαν τα χωράφια μετά τον ψεκασμό. Σήμερα, λένε πως αναγκάζονται να ρίχνουν διπλάσια από τη συνιστώμενη δόση των νόμιμων προϊόντων, για να δουν αποτέλεσμα.

Ο πρόεδρος του ΕΣΥΦ, Γιώργος Ποντίκας, απορρίπτει τους ισχυρισμούς περί αναποτελεσματικότητας και υψηλού κόστους, επιμένοντας ότι οι Αρχές πρέπει να τιμωρούν αυστηρά τους παραβάτες. «Όποιος δηλητηριάζει την τροφική μας αλυσίδα για κέρδος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», τόνισε.

Οι παράνομες διαδρομές και ο «Βούλγαρος»

Η διαδρομή των παράνομων σκευασμάτων είναι πλούσια σε ευρηματικότητα: περνούν οδικώς από τη Βουλγαρία μέσα σε ρεζέρβες αυτοκινήτων ή φτάνουν διά θαλάσσης σε σχεδίες που χρησιμοποιούν διακινητές μεταναστών από την Τουρκία.

Σε χωριά της Θεσσαλίας, ντόπιοι λειτουργούν ως μεσάζοντες για τον επονομαζόμενο «Βούλγαρο», που φέρνει τα σκευάσματα κατά παραγγελία. Οι πληρωμές γίνονται με μετρητά, οι ψεκασμοί εκτελούνται νύχτα και τα άδεια δοχεία καίγονται, για να εξαφανιστούν τα ίχνη.

«Αν το θες, το βρίσκεις», καταγγέλλει ο Θανάσης Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση, που υπογραμμίζει ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει τέτοια προϊόντα. Όσοι τα χρησιμοποιούν, πάντως, προτιμούν να διατηρούν την ανωνυμία τους, φοβούμενοι κυρώσεις.

Η Βουλγαρική Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων υποστηρίζει ότι από τον Οκτώβριο έχει αυξήσει τους ελέγχους για να περιορίσει τη διακίνηση μη εγκεκριμένων φυτοφαρμάκων. Το υπουργείο Εμπορίου της Τουρκίας δεν απάντησε σε ερώτημα του Reuters για σχόλιο.

Σύμφωνα με ανώτερο αξιωματικό της Ελληνικής Αστυνομίας, το λαθρεμπόριο έχει πλέον τη δομή οργανωμένου οικονομικού εγκλήματος, με διακριτούς ρόλους για την εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή των σκευασμάτων. Η αστυνομία δρα κυρίως βάσει πληροφοριών.

Οι… αόρατοι κίνδυνοι για την υγεία

Τα κατασχεθέντα προϊόντα αποστέλλονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο για ανάλυση. Συχνά φέρουν βουλγαρικές, τουρκικές ή χειρόγραφες ετικέτες, ενώ, πολλά πλαστά μιμούνται εγκεκριμένα προϊόντα, αλλά περιέχουν επιβλαβή υποκατάστατα και άγνωστους διαλύτες. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μόνο σκευάσματα με ελληνική ετικέτα είναι νόμιμα.

Η Europol και η ελληνική αστυνομία αναφέρουν ότι πολλές από τις παράνομες ουσίες προέρχονται από την Κίνα. Το Πεκίνο διαμηνύει πως ζητά από τις εταιρείες να τηρούν τους τοπικούς νόμους και είναι ανοιχτό σε ενίσχυση της τελωνειακής συνεργασίας με την Ένωση.

Η Ευρώπη έχει απαγορεύσει πολλές από αυτές τις ουσίες λόγω κινδύνων για την υγεία: Βλάβες σε ήπαρ, νεφρά, πνεύμονες και πιθανότητα καρκινογένεσης. Ωστόσο, κάποιες παραμένουν νόμιμες σε άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Το 2024, περισσότερα από δώδεκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα εντοπίστηκαν στην Ελλάδα, σε ελιές, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια. Ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας και καθηγητής τοξικολογίας, Δημήτρης Κουρέτας, χαρακτήρισε τα ευρήματα ως «σοβαρά», λόγω των πιθανών συνεπειών για την υγεία.

Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι οι κίνδυνοι για τους καταναλωτές από χαμηλές συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστοι, οι αγρότες που εκτίθενται απροστάτευτοι σε παράνομα χημικά, μπορεί να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, γιατροί στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας παρατήρησαν σπάνιες περιπτώσεις συνδυασμένης πνευμονικής ίνωσης και εμφυσήματος σε καπνιστές που έρχονταν σε επαφή με φυτοφάρμακα.

«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτίθεντο και στο κάπνισμα και στα φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν αυτή τη διακριτή οντότητα», επεσήμανε ο γιατρός Ηλίας Δήμεας. Σήμερα, γιατροί σε άλλες αγροτικές περιοχές επισημαίνουν ότι βλέπουν αυξημένα περιστατικά αναπνευστικών νοσημάτων και αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη το εργασιακό ιστορικό των ασθενών.

Παρ’ όλα αυτά, οι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται με στωικότητα. «Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες. Ναι, είχα μάσκα, αλλά εφέτος δεν τη φόρεσα καθόλου», λέει ο Κωστής.