Πώς τα κράτη του Κόλπου ενισχύουν τις φιλοδοξίες της Τουρκίας για τα Eurofighter

Μετά από χρόνια πολιτικού αδιεξόδου σχετικά με την πώληση Eurofighter στην Τουρκία, η Άγκυρα φαίνεται να πλησιάζει στην επιτυχία με εκκρεμείς συμφωνίες για καινούργια και μεταχειρισμένα αεροσκάφη.

Η αποφασιστική προσπάθεια της Τουρκίας να αποκτήσει αεροσκάφη Eurofighter Typhoon τελικά οδεύει προς την επιτυχία, μέσω ενός πλαισίου που συγκεντρώνει ευρωπαίους και εταίρους από τον Κόλπο σε ένα από τα πιο σημαντικά αμυντικά έργα της Άγκυρας τα τελευταία χρόνια.

Στις 27 Οκτωβρίου, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Βρετανός Πρωθυπουργός Κίρ Στάρμερ υπέγραψαν στην Άγκυρα συμφωνία ύψους 10,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την αγορά 20 νέων αεροσκαφών Eurofighter Typhoon, αναβιώνοντας τις διαπραγματεύσεις που είχαν παγώσει από το 2023. Το Eurofighter, το πιο προηγμένο μαχητικό αεροσκάφος της Ευρώπης, συντονίζεται μέσω ενός κονσόρτσιουμ της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο συγκεντρώνει τις αποφάσεις παραγωγής και εξαγωγής.

Η συμφωνία ακολούθησε την περιοδεία του Ερντογάν στον Κόλπο την προηγούμενη εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της οποίας η Άγκυρα προχώρησε σε συνομιλίες με το Κατάρ και το Ομάν για την απόκτηση 24 μεταχειρισμένων Eurofighters, 12 από κάθε χώρα, ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου εκσυγχρονισμού της πολεμικής αεροπορίας της.

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε με τον Στάρμερ τερματίζει σχεδόν δύο χρόνια πολιτικού αδιεξόδου εντός της κοινοπραξίας Eurofighter. Το βέτο του Βερολίνου είχε εμποδίσει την πρόοδο, παρά την υποστήριξη του Λονδίνου, της Μαδρίτης και της Ρώμης για μια συμφωνία με την Άγκυρα. Μαζί με τη μεσολάβηση του Στάρμερ μεταξύ της Τουρκίας και της κοινοπραξίας, καθώς και την αλλαγή πολιτικής στο Βερολίνο υπό τον καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς, το άλλο κλειδί για την επίτευξη της συμφωνίας ήταν ο ρόλος των εταίρων της Τουρκίας στον Κόλπο, οι οποίοι ενδεχομένως θα συντομεύσουν τον συνήθη κύκλο εισαγωγής μιας νέας πλατφόρμας μαχητικών μονάδων — συνήθως τρία έως πέντε έτη — παρέχοντας αεροσκάφη σε υπηρεσία και πρόσβαση σε εκπαίδευση, που θα επιτρέψουν στην Άγκυρα να διαθέσει τα αεροσκάφη εντός 12 έως 18 μηνών, εν αναμονή της τελικής έγκρισης από την κοινοπραξία.

Προσπάθεια για αεροπορική υπεροχή

Η νέα προσπάθεια της Τουρκίας να αποκτήσει το Eurofighter Typhoon πηγάζει από ένα συνδυασμό στρατηγικής ανάγκης και βιομηχανικής φιλοδοξίας. Η Τουρκική Πολεμική Αεροπορία εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα στόλο από αεροσκάφη F-16C/D αμερικανικής κατασκευής και παλαιωμένα F-4E Phantom, πολλά από τα οποία πλησιάζουν στο τέλος της λειτουργικής τους ζωής.

Εν τω μεταξύ, η δυναμική στην περιοχή έχει αλλάξει. Η απόκτηση 24 αεροσκαφών Rafale γαλλικής κατασκευής από την Ελλάδα στις αρχές του 2025 και η κυριαρχία του Ισραήλ στον αμφισβητείται εναέριο χώρο της Συρίας έχουν εντείνει την πίεση στην Άγκυρα να εξασφαλίσει ισοδύναμη αεροπορική υπεροχή το συντομότερο δυνατό.

Για να καλύψει αυτό το κενό, ο Ερντογάν επιδίωκε εδώ και καιρό να αγοράσει 40 νέα F-16 Block 70 από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ουάσιγκτον ενέκρινε επίσημα την πώληση τον Ιανουάριο του 2024, αλλά οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, με την Τουρκία να προσπαθεί να μειώσει το πακέτο των 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων — όπως είδαμε λόγω του κόστους των όπλων και της υποστήριξης — και να ανακτήσει την πλήρη πρόσβαση σε ανταλλακτικά και κιτ εκσυγχρονισμού που περιορίστηκαν μετά την αναστολή των παραδόσεων από τις ΗΠΑ ως απάντηση στην αγορά ρωσικών πυραύλων S-400 από την Άγκυρα.

Η παράλληλη προσπάθεια της Τουρκίας να ενταχθεί στο πρόγραμμα F-35 Joint Strike Fighter κατέρρευσε το 2019, όταν η Ουάσιγκτον — επικαλούμενη τον νόμο Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act (CAATSA) — απέκλεισε την Άγκυρα από αυτό μετά την απόκτηση των συστημάτων αεροπορικής άμυνας S-400. Η απόφαση αυτή έκοψε την πρόσβαση της Τουρκίας στην τεχνολογία πέμπτης γενιάς και ενίσχυσε την αποφασιστικότητά της να αναπτύξει ανεξάρτητες δυνατότητες.

Η Άγκυρα επεκτείνει επίσης την παρουσία της στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, επενδύοντας σημαντικά σε εγχώρια μη επανδρωμένα συστήματα, αεροναυτική ηλεκτρονική και ανάπτυξη κινητήρων. Ωστόσο, οι ακριβές εγχώριες εναλλακτικές λύσεις, όπως το μαχητικό πέμπτης γενιάς TF-X KAAN, απέχουν ακόμη χρόνια από την πλήρη ανάπτυξη.

Σε αυτό το πλαίσιο, το Eurofighter Typhoon προσφέρει μια άμεση λύση-γέφυρα: ένα δικινητήριο, πολυχρηστικό αεροσκάφος 4ης,5ης γενιάς, ικανό τόσο για αποστολές αεροπορικής υπεροχής όσο και για αποστολές ακριβείας. Οι συνομιλίες με το Ηνωμένο Βασίλειο και την κοινοπραξία Eurofighter ξεκίνησαν το 2023, αλλά σταμάτησαν λόγω των γερμανικών αντιρρήσεων. Η συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου με το Ηνωμένο Βασίλειο σηματοδοτεί την σιωπηρή έγκριση του Βερολίνου, ανοίγοντας τον δρόμο για την έναρξη των παραδόσεων το 2026.

Καθώς η αβεβαιότητα σχετικά με τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας παραμένει, η συμφωνία για το Eurofighter όχι μόνο καλύπτει ένα επείγον λειτουργικό κενό, αλλά μειωνει και την εξάρτηση της Τουρκίας από τα αμερικανικά συστήματα, ελαφρύνοντας την πίεση στο περίφημο πρόγραμμα μαχητικών KAAN και δημιουργώντας μια γέφυρα μεταξύ της εγχώριας βιομηχανίας της και των ευρύτερων ευρωπαϊκών και περιφερειακών οικοσυστημάτων άμυνας.

Η νέα παραγγελία που διαπραγματεύτηκε με τον Στάρμερ ακολουθεί πρόσφατες συμβάσεις μελών του κονσόρτσιουμ Eurofighter για νέα αεροσκάφη: Γερμανία, 20, Ισπανία, 25, και Ιταλία, έως 24.

“Τυφώνες” στον Κόλπο

Πριν από την επικείμενη απόκτηση των Eurofighters από την Τουρκία, ο Κόλπος ήταν ο μόνος σημαντικός κόμβος των αεροσκαφών εκτός Ευρώπης, με τις περιφερειακές αεροπορικές δυνάμεις να λειτουργούν περίπου το 20% όλων των αεροσκαφών που παραδόθηκαν — 121 από τα 613 έως τον Σεπτέμβριο του 2025. Αυτή η συγκέντρωση στόλων έχει μετατρέψει τον Κόλπο σε πεδίο δοκιμών καθώς και σε δεξαμενή εμπειρογνωμοσύνης για την προσπάθεια απόκτησης της Άγκυρας.

Η Σαουδική Αραβία παραμένει ο μεγαλύτερος χειριστής Eurofighters στον Κόλπο, με 48 αεροσκάφη Tranche 2 και 24 αεροσκάφη Tranche 3A, που παραδόθηκαν μεταξύ 2009 και 2019. Το βασίλειο είναι από καιρό ο βασικός πελάτης εξαγωγών του κονσόρτσιουμ και, σύμφωνα με πληροφορίες, βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις για μια επιπλέον παρτίδα αεροσκαφών Tranche 4 ή 5.

Το Κουβέιτ, το πιο πρόσφατο κράτος που αγόρασε Eurofighters, παρήγγειλε 28 αεροσκάφη Tranche 3A και μέχρι στιγμής έχει παραλάβει 15 μέσω ενός κοινού προγράμματος των BAE Systems και Leonardo, το οποίο υποστηρίζει επίσης την εκπαίδευση και τη συντήρηση.

Ωστόσο, το Κατάρ βρίσκεται στο επίκεντρο των τρεχουσών εξελίξεων. Η Πολεμική Αεροπορία του Κατάρ διαθέτει 24 αεροσκάφη Tranche 3A, τα οποία παραλήφθηκαν όλα μεταξύ 2022 και 2024, και τον Δεκέμβριο του 2024 επιβεβαίωσε μια επιπλέον παραγγελία για 12 μονάδες Tranche 4 στον επόμενο κύκλο παράδοσης. Αρκετά από τα παλαιότερα μοντέλα Eurofighters — εξοπλισμένα με το υποσύστημα Praetorian Defensive Aids Sub-System (DASS) και το σύστημα αναζήτησης και παρακολούθησης με υπέρυθρες ακτίνες PIRATE — είναι αυτά που εξετάζονται για μεταφορά στην Τουρκία, εν αναμονή της έγκρισης επανεξαγωγής από τους τέσσερις εταίρους του κονσόρτσιουμ.

Το Κατάρ, ο στενότερος σύμμαχος της Τουρκίας στον Κόλπο, βρίσκεται σε καλή θέση για να ικανοποιήσει το αίτημα της Άγκυρας. Φιλοξενεί τη μεγαλύτερη υπερπόντια αποστολή της Άγκυρας, περίπου 3.000 Τούρκους στρατιώτες, στη στρατιωτική βάση Tariq bin Ziyad, μια κοινή εγκατάσταση του Κατάρ και της Τουρκίας. Οι Τούρκοι πιλότοι εκπαιδεύονται σε Typhoons του Κατάρ εδώ και αρκετά χρόνια, στο πλαίσιο διμερών αμυντικών συμφωνιών, εξασφαλίζοντας την εξοικείωση με την πλατφόρμα και διευκολύνοντας την τελική ενσωμάτωσή της στην Τουρκική Πολεμική Αεροπορία.

Το Ομάν διαθέτει έναν μικρότερο στόλο 12 αεροσκαφών Tranche 3 Typhoon, που παραδόθηκαν μεταξύ 2017 και 2019. Η μακροχρόνια συνεργασία του με την Βασιλική Αεροπορία του Ηνωμένου Βασιλείου και την BAE Systems το καθιστά τεχνικά και πολιτικά βιώσιμο δωρητή για την Τουρκία. Μια μερική ή πλήρης πώληση στην Άγκυρα θα απελευθέρωνε πόρους για τη Μουσκάτ, ώστε να προχωρήσει σε αναβαθμίσεις ή μελλοντικές αγορές, συμπεριλαμβανομένων ίσως νεότερων παρτίδων Eurofighter, διατηρώντας παράλληλα τους αμυντικούς δεσμούς τόσο με τους δυτικούς όσο και με τους περιφερειακούς εταίρους.

Η προτεινόμενη μεταπώληση στην Άγκυρα θα σηματοδοτούσε την πρώτη ενδοπεριφερειακή μεταφορά του Eurofighter, σηματοδοτώντας την ανάδυση του Κόλπου όχι μόνο ως μια αγορά αμυντικών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, αλλά και ως έναν όλο και πιο ενεργό προμηθευτή και καταλύτη στην παγκόσμια κυκλοφορία όπλων.

Επόμενα βήματα και στρατηγικές προοπτικές

Η πορεία προς τα εμπρός εξαρτάται από την πολιτική έγκριση και τη διοικητική ακολουθία. Για την Τουρκία, η απόκτηση αεροσκαφών από τον Κόλπο προσφέρει δύο άμεσα πλεονεκτήματα: διαθεσιμότητα και διαλειτουργικότητα. Ενώ τα 20 αεροσκάφη Typhoon βρετανικής κατασκευής που καλύπτονται από τη συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου αναμένεται να παραδοθούν σε τακτά χρονικά διαστήματα τα επόμενα χρόνια, η απόκτηση μεταχειρισμένων αεροσκαφών από το Κατάρ και το Ομάν θα μπορούσε να επιτρέψει στην Άγκυρα να διαθέσει τα αεροσκάφη πολύ νωρίτερα — ενδεχομένως εντός ενός έτους από την τελική έγκριση, με τα πρώτα αεροσκάφη Typhoon προέλευσης Κόλπου να αναμένεται να παραδοθούν κάποια στιγμή το 2026. Με άλλα λόγια, οι αγορές από τον Κόλπο θα επιτρέψουν στην Τουρκία να γεφυρώσει το κενό μέχρι να βγουν από τις γραμμές παραγωγής του κονσόρτσιουμ τα νέα μοντέλα Tranche 4.

Το μεγαλύτερο μέρος των αεροσκαφών Tranche 3A της Ντόχα είναι πρακτικά καινούργια, παραδόθηκαν μεταξύ 2022 και 2024, και πολλά από αυτά έχουν καταγράψει ελάχιστες ώρες πτήσης. Επίσης, συμμορφώνονται με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ που έχουν ήδη ενσωματωθεί από την BAE Systems. Η εμπειρία του Ομάν στη συντήρηση και την εφοδιαστική θα βοηθήσει περαιτέρω την Άγκυρα να εγκαθιστήσει μια τοπική βάση υποστήριξης, επιταχύνοντας την επιχειρησιακή λειτουργία της πλατφόρμας.

Ο Ερντογάν επιβεβαίωσε την κατάσταση των διαπραγματεύσεων με τον Κόλπο κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στην Άγκυρα στις 23 Οκτωβρίου, μετά την περιοδεία του στο Κατάρ, το Ομάν και το Κουβέιτ, λέγοντας ότι οι συνομιλίες με τη Ντόχα και τη Μουσκάτ ήταν «τεχνικά λεπτομερείς, αλλά προχωρούσαν θετικά».

Για το Κατάρ και το Ομάν, τα οφέλη μιας συμφωνίας είναι τόσο πρακτικά όσο και στρατηγικά. Η επανεξαγωγή μέρους του στόλου τους απελευθερώνει δημοσιονομικό και επιχειρησιακό χώρο για την εναλλαγή αποθεμάτων, με δυνατότητα αντικατάστασης παλαιότερων Typhoons με αναβαθμισμένα Tranche 4 ή 5. Σύμφωνα με πληροφορίες, το Λονδίνο υποστηρίζει τη μεταφορά Τουρκίας-Κατάρ, πεπεισμένο ότι η Ντόχα θα αντισταθμίσει τη μείωση των μαχητικών της με την παραγγελία νέων αεροσκαφών.

Σύμφωνα με πηγές του τομέα της άμυνας, η πρόταση του Κατάρ και της Τουρκίας έχει τη μορφή συμφωνίας υπομεταφοράς, επιτρέποντας στη Ντόχα να διατηρήσει το καθεστώς προμηθειών της, ενώ παράλληλα υποστηρίζει τον εκσυγχρονισμό της Άγκυρας. Σε αντάλλαγμα, το Κατάρ θα μπορούσε να αποκτήσει πρόσβαση σε τουρκικά αμυντικά προγράμματα, όπως η συμμετοχή στην πρωτοβουλία μαχητικών αεροσκαφών KAAN ή η συμπαραγωγή συστημάτων πυραύλων και αεροναυτικής τεχνολογίας.

Αυτή η μορφή «στρατηγικής διπλωματίας αντιστάθμισης» αντικατοπτρίζει την εξελισσόμενη φύση της αμυντικής συνεργασίας στη Μέση Ανατολή, στην οποία οι εταίροι αξιοποιούν τα κοινά έργα για να επιταχύνουν τον εκσυγχρονισμό και να επηρεάσουν την περιφερειακή ισορροπία. Για την Τουρκία, η συμμετοχή του Κατάρ παρέχει μια άμεση λύση για να αποφευχθεί η αναμονή για νέες θέσεις παραγωγής Eurofighter, οι οποίες είναι επί του παρόντος υπερπλήρεις λόγω της υψηλής ζήτησης.

Το Ομάν, με την παραδοσιακά ουδέτερη διπλωματία του, παρέχει ένα συμπληρωματικό κανάλι, παρέχοντας στην Τουρκία υλικοτεχνική πρόσβαση στην Αραβική Θάλασσα και έναν διακριτικό περιφερειακό συνομιλητή, διαφορετικό από τη Ντόχα, η οποία ακολουθεί μια πιο επιθετική προσέγγιση.