Σπάνιες γαίες : Πως η Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται άμεσα από την Κίνα και τις επόμενες κινήσεις του Σι Τζινπίνγκ

Η Κίνα δια του ηγέτη της Σι Τζινπίνγκ, διαβεβαίωσε την Aμερικανική πλευρά και τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, για την 12μηνη αναστολή των αυστηρότερων ελέγχων στις εξαγωγές σπανίων γαιών.To μέτρο θα ισχύει και για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σπάνιες γαίες : Πως η Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται άμεσα από την Κίνα και τις επόμενες κινήσεις του Σι Τζινπίνγκ

O Σι Τζινπίνγκ και το κινεζικό κράτος συμφώνησαν σε —προσωρινή— αναστολή των αυστηρότερων ελέγχων εξαγωγής σπάνιων γαιών για διάστημα 12 μηνών. Το μέτρο αυτό, που είχε ανακοινωθεί μετά τη βιντεοσυνομιλία του Ευρωπαίου Επιτρόπου Εμπορίου Μάρος Σέφκοβιτς με τον Κινέζο Υπουργό Εμπορίου Γουάνγκ Γουεντάο (τηλεδιάσκεψη την Παρασκευή 21/10), επεκτείνεται ρητά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση — γεγονός που αναδεικνύει την άμεση εξάρτηση της ΕΕ από τους κινεζικούς πόρους.

Η Κίνα ελέγχει περίπου το 80% της παγκόσμιας εξόρυξης σπάνιων γαιών και πάνω από το 90% της επεξεργασίας τους —μια μονοπωλιακή θέση που δεν αφορά μόνο ποσότητες αλλά και την αλυσίδα αξίας: από τα ορυχεία μέχρι τα διυλιστήρια και τις μονάδες διαχωρισμού. Οι «σπάνιες γαίες» είναι 17 χημικά στοιχεία που, παρότι δεν είναι σπάνια στη σύνθεση του φλοιού της Γης, εμφανίζονται σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις, πράγμα που καθιστά την εξόρυξη και τη διύλισή τους απαιτητική και δαπανηρή. Η εξαγωγή προϋποθέτει την εκμετάλλευση μεγάλων όγκων πετρωμάτων και έντονη χρήση χημικών στη διαδικασία διαχωρισμού.

Οι σπάνιες γαίες δεν είναι απλώς ‘υλικά’ για κινητά τηλέφωνα και μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων — είναι κρίσιμα στοιχεία σε μαγνήτες υψηλής απόδοσης, σε ηλεκτρονικά, αλλά και σε σύγχρονα οπλικά συστήματα. Για παράδειγμα, ένα σύγχρονο stealth μαχητικό F‑35 περιλαμβάνει πάνω από 400 κιλά υλικών από την οικογένεια των σπάνιων γαιών. Το ίδιο υλικό οικογένειας χρησιμοποιείται σε ραντάρ, υποβρύχια, κινητήρες και πλήθος άλλων αμυντικών τεχνολογιών.

Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα εντοπίζονται σε χώρες όπως η Κίνα, το Βιετνάμ, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Αυστραλία, η Γροιλανδία και —σε μικρότερο βαθμό— οι ΗΠΑ. Όμως, εξαιτίας του υψηλού κόστους εξόρυξης, περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων και δυσκολιών στην εμπορική αξιοποίηση, πολλά ορυχεία σε ΗΠΑ και Αυστραλία έχουν κλείσει ή υπολειτουργούν. Αντίθετα, η Κίνα επένδυσε έγκαιρα και μαζικά στην εξόρυξη, την επεξεργασία και την ενίσχυση της βιομηχανικής αλυσίδας —μια στρατηγική επιλογή που σήμερα αποδίδει πολιτική και οικονομική ισχύ.

Η πρόσφατη διπλωματική κίνηση του Πεκίνου —η οποία περιλαμβάνει και παλαιότερες απειλές ότι θα περιορίσει ή και θα σταματήσει τις εξαγωγές για λόγους εθνικής ασφάλειας— λειτούργησε σαν ξυπνητήρι για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και βιομηχανίες. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, όπου η βιομηχανία όπλων έχει ανεβάσει ρυθμούς παραγωγής για τον εκσυγχρονισμό της Bundeswehr, μεγάλο μέρος της επεξεργασίας προέρχεται τελικά από την Κίνα. Η Ομοσπονδία Γερμανικών Βιομηχανιών (BDI) και ενώσεις ασφαλείας δείχνουν την ανησυχία τους, επισημαίνοντας ότι νέα εμπόδια στις εξαγωγές ενδέχεται να θεωρηθούν «άμεση επίθεση» στον επανεξοπλισμό της Δύσης.

Σπάνιες γαίες : Πως η Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται άμεσα από την Κίνα και τις επόμενες κινήσεις του Σι Τζινπίνγκ

Η φράση «στο παρελθόν αναθέταμε εύκολα την επεξεργασία στην Κίνα» συμπυκνώνει έναν τρόπο σκέψης που σήμερα κρίνεται ανεπαρκής: η φθηνή λύση της ανάθεσης δεν είναι πια βιώσιμη, όταν το γεωπολιτικό ρίσκο και η στρατηγική ευπάθεια γίνονται ορατά.

Η οικοδόμηση ανεξαρτησίας δεν είναι μόνο θέμα επενδύσεων σε κοιτάσματα: απαιτείται εκτεταμένη επανεξέταση διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης, τεχνολογική ανάπτυξη για καθαρότερες και πιο αποδοτικές μεθόδους εξόρυξης και διαχωρισμού, καθώς και χτίσιμο ολόκληρης αλυσίδας μεταποίησης — από τα ορυχεία μέχρι τις μονάδες διύλισης και τις βιομηχανικές εφαρμογές. Όλα αυτά απαιτούν χρόνο, κεφάλαια και πολιτική αποφασιστικότητα. Η δημιουργία αξιόπιστων εναλλακτικών λύσεων εκτός Κίνας, ακόμη κι αν ξεκινούσε άμεσα, θα διαρκούσε πολλά χρόνια.

Κάποιες φωνές στον δημόσιο διάλογο (πολιτικές, βιομηχανικές, αμυντικές) ζητούν ταχύτατη δράση: επενδύσεις σε εξόρυξη και επεξεργασία στην Ευρώπη, ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας και της ανακύκλωσης, διαφοροποίηση προμηθευτών και δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων. Αυτά είναι όλα απαραίτητα — αλλά δεν αποτελούν ούτε γρήγορη ούτε εύκολη λύση.

Η πρόσφατη διπλωματική εξέλιξη με την Κίνα και η επιβεβαίωση ότι η αναστολή των ελέγχων εξαγωγών ισχύει και για την ΕΕ, λειτουργούν ως υπενθύμιση: όταν μια χώρα ελέγχει κρίσινες πρώτες ύλες και την επεξεργασία τους, διαθέτει όχι μόνο οικονομική αλλά και γεωστρατηγική δύναμη. Η Ευρώπη καλείται τώρα να μετατρέψει την συνειδητοποίηση σε μετρήσιμη πολιτική δράση — μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα — πριν η «εξάρτηση» μετατραπεί σε μόνιμο μειονέκτημα.